تحلیل امکان ساخت راهبردی نظم نوین منطقه غرب آسیا بر مبنای نظریه سازه‌انگاری

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (روابط بین الملل)

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیئت علمی وزارت علوم تحقیقات و فناوری، تهران، جمهوری اسلامی ایران.

2 دانشجوی دکترای مطالعات امنیتی ایران، دانشگاه امام باقر علیه‌السلام، تهران، جمهوری اسلامی ایران.

10.30497/pkn.2025.246566.3179

چکیده

بروز نشانه­های تغییر در هندسه امنیتی منطقه غرب ­آسیا مبتنی بر تحولات سال‌های اخیر، بیانگر آغاز شکل­گیری نظم نوین منطقه و البته ضرورت شکل‌دهی مطلوب به آن است. مسئله اساسی این است که چگونگی شکل‌دهی به نظم نوین و مطلوب منطقه به‌صورت منسجم و هدفمند واکاوی نشده ­است. یکی از دیدگاه­های مطالعه این موضوع می­تواند نظریه سازه‌انگاری باشد که به دلیل رویکرد تعاملی آن، بنیان مناسبی برای این مسیر است. براین‌اساس سؤال‌ اصلی عبارت است از: زمینه‌های نظم نوین منطقه غرب‌آسیا بر مبنای نظریه سازه‌انگاری چیست؟ دراین‌راستا با بهره‌گیری از روش فراتحلیل و نرم‌افزار MAXQDA2020 و مراجعه به 52 مقاله عملی و پژوهشی منتشرشده، نظرهای صاحب­نظران ایرانی در این رابطه تجزیه‌و‌تحلیل گردید و مطابق یافته‌های پژوهش 66 مؤلفه در حوزه هنجارها، گفتمان‌ها و ایده­ها شناسایی و مشخص شد که اشتراکات فراوان و پررنگی همچون «ارزش‌های مشترک اسلامی»، «استقلال منطقه‌ای»، «حفظ یکپارچگی کشورها»، «رشد و توسعه»، «صلح و ثبات»، «مبارزه با جرایم سازمان‌یافته»، «مقابله با اسلام‌هراسی»، «مقابله با سبک‌ زندگی غربی» و... میان کشورهای منطقه وجود دارد که در قالب ایده‌هایی نظیر «سازمان همکاری‌های اسلامی» قابلیت تحقق دارند. در پایان نیز تلاش شد که اقدامات بایسته و اولویت کاری لازم ارائه گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analyzing the possibility of stablishing a new order in the West Asian Region based on constructivism theory

نویسندگان [English]

  • Mohammad Mostafaee 1
  • Jalil Ahmadkhani 2

1 Assistant Professor, Faculty Member of Ministry of Science, Research and Technology, Tehran, I.R.Iran.

2 PhD Student in Iranian Security Studies, Imam Baqir University, Tehran, I.R.Iran.

چکیده [English]

The change of political discourses and the security geometry of the region of West Asia based on the developments of recent years, indicate the desire and of course the necessity of forming a new regional order on the part of the countries of the region. But the basic issue is that the bases and contexts and how to shape the new and desirable order of the region have been neglected and have not been counted in a coherent and purposeful way. Therefore, identifying this platform and how to shape this new order is of great importance and can be examined from different angles and perspectives, one of which can be movement and action based on constructivist theory. It should be taken that due to the interactive approach and belief in the possibility of forming cooperation and interaction in international relations, it can be considered as a suitable foundation for this path. Therefore, the main question of this research has been what are the contexts of the modern order in the region of West Asia based on the theory of constructivism? In order to find the answer by using the meta-analysis method and MAXQDA2020 software, and referring to 52 published practical and research articles, the opinions of Iranian experts in this regard were analyzed. According to the research findings, 66 components in the field of norms, discourses, and ideas were identified, and it was determined that there are many and prominent commonalities such as "common Islamic values", "regional independence", "maintaining the integrity of countries", "growth and development", "peace and stability", "fighting organized crime", "combating Islamophobia", "combating Western lifestyles", etc. among the countries of the region, which can be realized in the form of ideas such as the "Organization of Islamic Cooperation". Finally, an attempt was made to present the necessary measures and work priorities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Constructivism theory
  • Meta-analysis
  • New Order
  • Regional order
  • Security geometry
  • West Asia
آذرشب، محمدتقی و مومنی، سیدمحمدجواد (1396). الزامات امنیت منطقه­ای و استراتژی امنیتی ایران در خاورمیانه. راهبرد سیاسی، 1(2)، 147-157.
احمدی­پور، زهرا؛ قادری­حاجت، مصطفی و مختاری­هشی، حسین (1398). تحلیل ژئوپلیتیکی فرصت­ها و چالش­های همگرایی در منطقه غرب­آسیا. دوفصلنامه جغرافیا و برنامه­ریزی منطقه­ای، 1(1)، 73-105.
احمدی­خوی، امیررضا؛ متقی، ابراهیم و نیاکوئی، سیدامیر (1397). آرمان­های راهبردی و عملگرایی تاکتیکی در سیاست خاورمیانه­ای. فصلنامه ژئوپلیتیک، 14(1)، 81-112.
ارغوانی­پیرسلامی، فریبرز و خوش‌گفتار، حسن (1396). بلوک­های تجاری منطقه­ای در خاورمیانه، ­بررسی چالش­ها از منظر اقتصادسیاسی. فصلنامه سیاست خارجی، 31(4)، 71-100.
اسماعیلی، امیرمحمد و جاودانی­مقدم، مهدی (1399). ­بازخوانی مؤلفه‌های نظم نوین در حال شکل‌گیری در منطقه غرب­آسیا در پرتو بیداری اسلامی. فصلنامه علمی مطالعات بیداری اسلامی، 9(18)، 211-240.
اطهری، اسدالله و محمدی­پور طیبه (1398). ­بررسی تطبیقی دیپلماسی علمی ایران و ترکیه به‌منظور دستیابی به مرجعیت علمی در منطقه خاورمیانه. فصلنامه سیاست، 49(2)، 271-290.
افتخاری، اصغر (1392). ­عدالت و امنیت ملی در اسلام. فصلنامه مطالعات راهبردی، 16(61)، 30-65.
امیدی، علی (1385). قبض و بسط مفهومی حق تعیین سرنوشت در حقوق بین­الملل. مجله حقوقی، (35)، 225-250.
بلامی، الکس (1386). ­جوامع امن و همسایگان، ­دژهای منطقـه­ای یـا همگرایـان جهـانی؟ ترجمه محمود یزدان­فام و پریسا کریمی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
پائول، پی.وی (1401). نظریه روابط بین­الملل و تغییر شکل منطقه­ای. ترجمه محمدجواد قهرمانی، تهران: مرکز مطالعات سیاسی و بین­المللی وزارت امور خارجه.
پوستین‌چی، زهره (1402). ­تأثیر چندجانبه­گرایی تاکتیکی بر جهت­گیری و نقش ملی ایران در جنوب غرب­آسیا. فصلنامه غرب­آسیا، 1(3)، 11-46.
تقی‌پور، هادی و تقی‌پور، عادل (1399). ­امنیت و چالش‌های زیست‌محیطی در غرب ­آسیا؛ ایران و همسایگان (تهدیدها و راه‌حل‌ها). تهران: نشر لعل سخن.
جلالی، فاطمه و پرچمی، داود (1395). بررسی عوامل مؤثر بر کارآمدی سیاسی دولت­ها در منطقه غرب­آسیا. فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، 19(71)، 115-137.
جهان­پرور، طاهره و ربانی، محمدعلی (1399). سهم و کارکرد گفت‌وگوهای فرهنگی در مناسبات فرهنگی (با تأکید بر روابط فرهنگی ایران و روسیه). سیاست و روابط بین­الملل، 3(6)، 71-109.
جوادی­ارجمند، محمدجعفر و احمدی، حسن (1391). ­موانع همگرایی در شورای همکاری خلیج­فارس از منظر ژئوپلیتیک. فصلنامه سیاست خارجی، 23(4)، 861-892.
حاجی­مینه، رحمت و معراجی، ابراهیم (1399). ­امکان‌سنجی شکل­گیری جامعه امن در غرب آسیا. مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام، 2(4)، 65-98.
حسینی، سیده ­لطیفه (1394). ­نقش منطقه‌گرایی در حفظ صلح و امنیت منطقه‌ای: ­با تأکید بر نقش سازمان همکاری اسلامی در منطقه خاورمیانه]. پژوهش تطبیقی اسلام و غرب، 2(5)، 29-50.
خراسانی، صدیقه (1401). چرخه بازتولید هویت­های متعارض در خاورمیانه. فصلنامه علوم سیاسی، 25(97)، 135-158.
 خرامان، طاهره (1398). «کاربرد مدل سه­جانبه فرهنگی در توسعه امنیت انسانی غرب آسیا. دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، 2(۲۱)، 95-108.
داودی­لیمونی، سعید و داودی­لیمونی، علیرضا (1394). ضرورت فقهی طرح منطقه‌ای عاری از سلاح هسته‌ای: ممنوعیت سلاح هسته‌ای از منظر حقوق بین‌الملل و اسلام. پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، 2(3)، 51-72.
دهشیری، محمدرضا و افشار، ماهرخ (1398). ­بحران آب در خاورمیانه. فصلنامه راهبرد سیاسی، 3(11)، 99-117.
دهقانی­فیروزآبادی، سیدجلال و بهادرخانی، محمدرضا (1399). ­تأثیر تروریسم بر تغییر الگوی روابط دشمنی در مجموعه امنیتی غرب­آسیا (2001-2019). مجله سیاست دفاعی، 28(111)، 21-56.
رحمانی، اکبر (1398). ­کدام حقوق بشر. تهران: انتشارات دین و رسانه.
رسولی­ثانی­آبادی، الهام (1393). ­ماهیت اتحادها در خاورمیانه؛ قدرت یا هویت؟. فصلنامه مطالعات راهبردی، 3(65)،171-196.
رشیدی، محمدجواد؛ عسکرخانی، ابومحمد و مرادی، مریم (1399). ­پیچیدگی سیاست خارجی در خاورمیانه، ارتقاء در نظم آشوب. فصلنامه علمی پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، 10(4)، 123-148.
سپهردوست، حمید؛ حسینی­دوست، سیداحسان؛ بیاتانی، مریم و رسولی، مرضیه (1400). ­تأثیر ساختار مالیاتی بر فقر درآمدی در اقتصاد کشورهای منتخب خاورمیانه و شمال ­آفریقا. فصلنامه اقتصاد و توسعه منطقه­ای، 28(21)، 181-210.
شمس­ناتری، محمدابراهیم (1383). جرائم سازمان‌یافته. ­نشریه فقه و حقوق (حقوق اسلامی)، 1(1)،109-130.
عاشوری­لنگرودی، حسن (1397). مبارزه با تهاجم فرهنگی، مفاسد اخلاقی و مشکلات فرارسیده از دنیای غرب. دوازدهمین کنفرانس بین­المللی وحدت اسلامی. https://www.taghribnews.com/fa/article555338
عرفانی­جهانشاهی، فاطمه و خیرخواهان، جعفر (1393). ­روند اصلاحات برای بهبود محیط کسب و کار در کشورهای منتخب خاورمیانه و شمال آفریقا.تهران: معاونت پژوهش­های اقتصادی.
عطایی، فرهاد و میرنظامی، منیرالسادات (1400). ­همکاری و منازعه در غرب­آسیا: ­تحول رویکردهای نظری. فصلنامه سیاست مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران. 51(4)، 1015-1038.
علایی، حسین (1397). ­بررسی رویکردهای سیاسی و رقابت­جویانه ایران و عربستان و سازوکارهای مهار دشمنی. پژوهشنامه علوم سیاسی، 3(1)، 163-191.
عیسی­زاده، عباس و شرف­الدین، سیدحسین (1397). اسلام­هراسی در رسانه­های تصویری غرب. مطالعات­ رسانه­ای، 13(1)،51-66.
فرهادی، الهام؛ کسرایی، محمدسالار و توسلی­رکن­آبادی، مجید (1401). بررسی جایگاه آموزش شهروندی در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و سند 2030 یونسکو و تطبیق آن با اعلامیه جهانی حقوق بشر و اعلامیه حقوق بشر اسلامی. فصلنامه حقوق بشر اسلامی، 11(2)، 75-100.
فضلی­خانی، اکرم (1396). ­بررسی حقوق اقلیت­هادر غرب و ایران. فصلنامه مطالعاتی صیانت از حقوق زنان، 2(۷)، 129-154.
فلاحت­پیشه، حشمت­الله؛ خرمشاد، محمدباقر و موسوی، سیدحامد (1397). ­الگوهای هویتی غرب­آسیا و نظم امنیت منطقه­ای. مجله سیاست دفاعی، 26(104)، 27-92.
قدسی، امیر (1397). نظام ژئوپلیتیکی غرب­آسیا و نظم مطلوب منطقه‌ای ایران. مطالعات دفاعی ­استراتژیک، 16(72)، 227-241.
قهرمان­پور، رحمن (1383). تکوین­گرایی، از سیاست بین­الملل تا سیاست خارجی. فصلنامه مطالعات ­راهبردی، 7(71)، 21-58.
گوهری­مقدم، ابوذر و بشیری­لحاقی، میثم (1396). کاربست نظریات همگرایی در طراحی مدل همگرایی منطقه­ای در حوزه همسایگی جمهوری اسلامی ایران. دانش سیاسی، 13(11)، 71-98.
متقی، افشین و قره­بیگی، مصیب (1393). واکاوی گفتمان ژئوپلیتیکی انقلاب اسلامی ایران از نظر نظریه سازه­انگاری. پژوهشنامه متین، 16(64)، 121-156.
مسعودنیا، حسین؛ هوشیارمنش، مریم و قارداشی، سمیه (1394). نارضایتی اقتصادی و جنبش‌های معاصر خاورمیانه بر اساس نظریه محرومیت نسبی. دوفصلنامه جامعه­شناسی سیاسی جهان اسلام، 3(2)، 67-99.
مسعودی، حیدرعلی (1401). نظم بین­المللی درحال گذار از منظر سازه­انگاری: بررسی نقش ایده­ها، هنجارها و هویت­ها. نشریه سیاست خارجی، 36(4)، 5-28.
مشیرزاده، حمیرا (1391). ­نظریه سازه­انگاری متعارف و پژوهش در روابط بین­الملل و استلزامات پژوهشی. دوفصلنامه علمی پژوهشی پژوهش سیاست نظری، (12)، 1-20.
مطلبی، مسعود؛ کاظمی­، شمسی و غفاری، رضا (1391). ­اعتمادسازی پیش­نیاز امنیت و نظام امنیت دسته­جمعی در خلیج­فارس. فصلنامه مطالعات سیاسی، 5(18)، 131-158.
مظفری، محمدحسین (1387). ­استراتژی کشورهای اسلامی در گفتمان حقوق بشر اسلامی. تهران: مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی. /fa 1090517 https://sid.ir/paper
معین­الدینی، جواد (1386). ­طرح خاورمیانه بزرگ: ­الگوهای نوسازی بومی و گسترش همگرایی منطقه­ای. دانش­نامه حقوق ­و ­سیاست، 3(7)، 61-78.
معینی­علمداری، جهانگیر و راسخی، عبداله (1389). ­روش­شناسی سازه­انگاری در حوزه روابط بین­الملل. فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین­المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، (4)، 183-214.
مکرمی، عباس و ستوده­ارانی، محمد (1395). «تحولات اخیر منطقه خاورمیانه و امنیت ملی ج.ا.ایران. سپهر سیاست، 3(9)، 101-209.
نورمحمدی، مرتضی و محمدی­پور، طیبه (1395). نقش دیپلماسی آموزشی در سیاست خارجی عربستان سعودی در منطقه خاورمیانه. مطالعات سیاسی جهان اسلام، 5(19)، 133-153.
نوروزیان، مهدی (1384). کمیته دائمی همکاری‌های علمی و فناوری سازمان کنفرانس اسلامی (کامستک). رهیافت، (35)، 17-37.
هاشمی، مسعود؛ دانش­نیا، فرهاد و احمدیان، قدرت (1401). ­برسازی امنیتی آمریکا از ایران در ادراک غرب ­آسیا و تنزل بهره صلح در اقتصاد سیاسی منطقه. فصلنامه پژوهش­های روابط بین­الملل، 12(46)، 185-220.
ولایتی، علی‌اکبر و سعیدمحمدی، رضا (1389). تحلیل تجارب همگرایی در جهان اسلام. نشریه دانش سیاسی، 6(1)، 151-180.
یزدانی، عنایت‌الله و شجاع، مرتضی (1386). ژئوپلیتیک جدید خاورمیانه و رقابت قدرت‌ها. نشریه دانش سیاسی، 3(2)، 85-111.
یعقوبی، سامره؛ عزتی، عزت­اله و رومینا، ابراهیم (1398). تبیین الگوی همگرایی منطقه­ای؛ مورد:­ جنوب غرب ­آسیا. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 16(63)، 81-112.
یعقوبی، سامره؛ عزتی، عزت­اله و رومینا، ابراهیم (1399). ­شناسایی عوامل تأثیرگذار بر واگرایی در منطقه جنوب غرب ­آسیا. فصلنامه علمی مطالعات روابط بین­الملل، 13(11)، 187-246.
 
Koechler, Hans (1997). ­The Palestinian People’s Right of Self-Determination:­Basis of Peace in the Middle East.    
وب‌گاه‌ها
بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام و میهمانان کنفرانس وحدت اسلامى‌، (24/08/1398). https://khl.ink/f/44016
پژوهشکده پولی و بانکی، (16/02/1393).
https://www.mbri.ac.ir/IslamicBanking/IslamicBanking_Page?News_ID=110784
خبرگزاری TRT (10/10/2017). ­خاورمیانه از دیدگاه ترکیه ـ روند نزدیکی ترکیه و ایران به یکدیگر: https://www.trt.net.tr/persian
خبرگزاری ایرنا (22/09/1402). ­امیرعبداللهیان:­ ایران و عربستان درباره آتش‌بس فوری در غزه اتفاق‌نظر دارند: https://www.irna.ir/news85321084
خبرگزاری جمهوری اسلامی (21/12/1401). ­نتایج فاجعه‌بار مداخله‌گرایی آمریکا در خاورمیانه: https://www.irna.ir/news85054787
خبرگزاری مهر (29/06/1402). ­رئیسی در مجمع عمومی سازمان ملل؛ در کنار جنگ علیه اسلام شاهد جنگ علیه خانواده هستیم: https://www.mehrnews.com/news5889935
خبرگزاری میزان (20/06/1402). ­کنعانی: ­مخالفت ایران با هرگونه تغییر در ژئوپلیتیک منطقه و مرزهای شناخته شده بین‌المللی: https://www.mizanonline.ir/fa/news4733739
روزنامه فرهیختگان، (02/02/1400):  https://farhikhtegandaily.com/news/53776
دنیای اقتصاد، (13/۰۷/1402). /بخش-بازرگانی-4/4007750-فرصت-های-آینده-خاورمیانه/https://donya-e-eqtesad.com
دیپلماسی ایرانی (17/02/ 1402). ­نظم نوینی در منطقه غرب ­آسیا در حال شکل­گیری است: http://irdiplomacy.ir/fa/news2019295
شورای راهبردی روابط خارجی (21/09/1402). ­کاپ 28 و لزوم گذار استراتژیک منطقه غرب ­آسیا: https://www.scfr.ir/fa237784/30101/300
صفوی، سیدحمزه (24/01/1396). ­راه‌حل بحران­های امنیتی منطقه غرب ­آسیا، ایجاد آگاهی و بیداری منطقه­ای است: https://iiwfs.com
فردوسی­پور، مجتبی (22/07/1402). ­دومین پیش‌نشست تخصصی سیاست آسیایی و سیاست همسایگی. مرکز آینده­پژوهی جهان اسلام: https://iiwfs.com
کرمی، مصطفی (12/06/1392). پذیرش واقعیت دولت، راه‌حل اجتناب از منازعات در خاورمیانه. یادداشت خبرگزاری فارس:
 https://www.farsnews.ir/news13920604000454
مرکز مطالعات سیاسی و بین­المللی (09/07/1402). ­همگرایی با کشورهای اسلامی در پرتو سیاست وحدت: https://www.ipis.ir/portal/subjectview730510
مظاهری، محمدمهدی (07/05/1402). ­مشکلات زیست‌محیطی و آینده امنیت منطقه­ای:
https://www.ipis.ir/portal/subjectview726253
مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، (12/09/1401):
 https://rc.majlis.ir/fa/report/download882197
مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، (14/05/1386):
 https://rc.majlis.ir/fa/news/show/764987
مصطفوی، سیدمحسن؛ سانیار، میکائیل؛ پوررمضان، پرهام؛ مولودی، عبدالعزیز و شفیعی، بابک (09/06/1401)، ­ترکیه از شرق تا غرب، سیاست ­خارجی ترکیه به کدام سو می­رود؟: https://www.cmess.ir
نورنیوز (22/04/1402). ­تهدیدات ناشی از تغییر در نظم امنیتی در غرب­ آسیا:  https://nournews.ir/fa/news100440
دوره 21، شماره 1 - شماره پیاپی 41
تالیف مقاله
فروردین 1404
صفحه 297-330
  • تاریخ دریافت: 06 تیر 1403
  • تاریخ بازنگری: 11 بهمن 1403
  • تاریخ پذیرش: 11 بهمن 1403