نوع مقاله : علمی - پژوهشی (روابط بین الملل)

نویسنده

• حسن بشیر

عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق علیه السلام. دانشکده معارف اسلامی، فرهنگ و ارتباطات

چکیده

گفتمان خاورمیانه‌ای جمهوری اسلامی ایران


دکتر حسن بشیر تاریخ دریافت: 13/08/1387


تاریخ پذیرش: 11/10/1387


چکیده


ایران پس از انقلاب اسلامی، گفتمان ویژه‌ای را در سطح جهان و به‌ویژه، در خاورمیانه به‌وجود آورده است که نه تنها اختلاف اساسی با قبل از انقلاب داشته بلکه ماهیت آن نیز متفاوت است. این تفاوت بر سه محور «اسلام‌گرایی»، «استقلال‌گرایی» و «وحدت‌گرایی» متکی است. اسلام‌گرایی پایۀ اصلی گفتمان ایران پس از انقلاب است. گرچه با اسلام‌گرایی می‌توان استقلال‌گرایی و نفی حضور سلطه‌گران جهانی و نیز وحدت‌گرایی میان اقشار دینی و اجتماعی منطقه را نیز استنباط کرد، اما از منظر دیگر، به لحاظ اهمیت این دو گفتمان و کشف ابعاد آن‌ها در منطقه، به شکل جداگانه بررسی می‌شود. اسلام‌گرایی ایران، نقش اساسی در ظهور نهضت‌ها و گرایش‌های تند و معتدل اسلامی در منطقۀ خاورمیانه داشته است. گرچه گرایش شیعی در منطق اسلام‌گرایی ایران، در سطوح مختلف، متفاوت بوده، واکنش‌های متفاوتی را در سطح منطقه داشته و زمینه‌ای برای به هم خوردن تعادل ژئوپلتیکی و جمعیتی را باعث گردیده است. دفاع بی‌وقفه از آرمان فلسطین و تأکید بر محو دولت غاصب صهیونیستی و همچنین، برخوردها و تحولات مربوط به وضیعت کنونی شیعیان بحرین و یمن، یکی از نمونه‌های بارز نگاه دینی منطقه به اسلام‌گرایی ایران است. مهم‌ترین ویژگی استقلال‌گرایی ایران در گفتمان سیاسی منطقه، نفی حضور سلطه‌گران غربی، تعامل بازیگران منطقه با همدیگر و ایجاد برتری گفتمانی برای منطقه با هدایت ایران است. گفتمان وحدت‌گرایی ایران، بر پایه انسجام دینی، همگرایی سیاسی، اتحاد اجتماعی و همسان سازی فرهنگی استوار است. توجه به محورهای سه‌گانه گفتمان ایران در منطقه خاورمیانه با دو عامل اساسی تحولات زمانی و تغییرات سیاسی- اجتماعی متغیر بوده، و دیدگاه‌های درونی و بیرونی به آن‌ها نیز تابعی از این دو عامل بوده است. علی‌رغم حضور جدی این دو عامل در ایجاد نوسانات گفتمانی مزبور، روح گفتمان انقلاب اسلامی ایران در سه محور یادشده، هنوز به عنوان «گفتمان غالب ایران در منطقه خاورمیانه» به حساب می‌آید.

کلیدواژه‌ها

• ایران
• خاورمیانه
• سازنده‌گرایی
• اسلام‌گرایی
• استقلال‌گرایی
• وحدت‌گرایی
• گفتمان

موضوعات

• روابط بین الملل
• علوم سیاسی

عنوان مقاله [English]

The Middle East Discourse of the Islamic Republic of Iran

نویسنده [English]

• Hassan Bashir

Faculty member of Imam Sadiq University

چکیده [English]

The Middle East Discourse of the Islamic Republic of Iran


Dr. Hasan Bashir


Following the victory of the Islamic revolution, Iran has instituted a particular discourse worldwide, especially in the Middle East. This discourse is not only different from the pre- revolution state, but is quite distinctive by nature. The difference lies in three elements of Islamicism, independence trend, and unionism. Islamicism is the essential foundation of Iranian post- revolutionary discourse. Although Islamicism guarantees independence and rejection of the domination of world arrogant powers as well as the unity among all religious and social classes of the region, the two latter discourses are going to be studied separately owing to their significance and aiming at revealing their various dimensions in the region. Iranian Islamicism has played a big role in the emergence of radical and moderate Islamic movements in the region. Although the Shiite tendency has proved to have different manifestations in the Islamicist logic of Iran, it has faced different reactions in the region and given rise to a sort of geopolitical and population imbalance. The unconditional and permanent defence of Palestine cause, emphasizing the annihilation of the occupying Zionist regime, and the developments relevant to the present situation of Shiites in Bahrain and Yemen are striking examples of the religious perspective of the region towards Islamicism in Iran. The most significant feature of the independent policy of Iran in the political discourse of the region is rejecting the presence of western dominant powers, interaction of regional actors, and creation of a superior discourse for the region under Iranian supervision. The unionist discourse of Iran rests on religious solidarity, political convergence, social unity, and cultural assimilation. The triple axes of Iranian discourse in the region are variable depending on the two important elements of temporal developments and sociopolitical changes. Likewise, the external and internal perspectives towards the above – mentioned axes have been the functions of these two elements. In spite of the active presence of these two elements in the creation of the above discourse variations, the essence of the discourse of the Islamic Revolution of Iran in the three mentioned axes is still considered the Iranian major discourse in the Middle East.

کلیدواژه‌ها [English]

• Iran
• the Middle East
• Islamicism
• independence seeking
• unionism
• Discourse