مؤلفه‌های راهبردی مردم‌سالاری دینی از دیدگاه آیت‌الله مهدوی کنی (با تأکید بر خاطرات و خطبه‌های نماز جمعه)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (سیاست اسلامی)

نویسنده

استادیار علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز، شیراز، جمهوری اسلامی ایران.

10.30497/pkn.2025.247142.3217

چکیده

«مردم‌سالاری دینی» یا به تعبیر آیت­الله مهدوی کنی (رحمت‌الله‌علیه) «دین­سالاری مردمی»، مفهومی است که در دهه­های اخیر بخش مهمی از کنش­های نظری و رویکردهای عملی در ساحت سیاست در ایران را تحت تأثیر قرار داده است، و بر‌همین‌اساس شناخت و درک مؤلفه‌های راهبردی آن موضوعیت دارد. این پژوهش درصدد است با بهره­گیری از روش تحلیل محتوا و با تکیه بر خاطرات دوران زندگی و بیانات نماز جمعه آیت­الله مهدوی کنی (رحمت‌الله‌علیه)، برخی از مسائل و موضوعات مهم در ارتباط با مردم‌سالاری دینی را به بحث گذارد. یافته­های پژوهش بیانگر آن است که مردم‌سالاری دینی در دیدگاه ایشان به‌عنوان رویکردی شمول­گرا مورد نظر بوده و مشتمل بر توجه همزمان بر عناصر دینی، سیاسی و مردمی است. بدیهی است که دستاوردهای چنین نگرشی، می­تواند خود را در قالب پیشبرد مؤلفه‌های راهبردی مردم‌سالاری دینی با تکیه بر مواردی چون شاکله الهی حکومت، نفی سکولاریسم، پذیرش نظارت مردمی و انتخاب کارگزاران اصلح نشان دهد و زمینه تحقق هرچه بیشتر الگوهای عملی مردم‌سالاری دینی در ایران را نیز فراهم سازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The characteristics of religious democracy in Ayatollah Mahdavi kani's memories and Friday prayer speeches

نویسنده [English]

  • Hadi Sadeghi aval

Assistant Professor of Political Science, Shiraz University, Shiraz, I.R.Iran.

چکیده [English]

Ayatollah Mahdavi Kani was one of the great jurists who had a great contribution in the formation of the Islamic Revolution and its consolidation, and also created new models in Islamic management by managing political and revolutionary institutions. Apart from this, he has had a high position in the advancement of religious knowledge in recent decades in Iran and with the management of Imam Sadiq University, he has played an important role in the link between humanities and religion. According to these issues, it is necessary to know the different aspects of his thinking. Based on this, one of the most important topics that has been important in his intellectual field is the issue of religious democracy or, in his own words, popular theocracy. Since the Islamic system has always sought to realize the model of religious democracy, it is important to know the dimensions of this concept from the perspective of Ayatollah Mahdavi Kani. This research, using the method of content analysis, seeks to discover the dimensions of this issue in his political memories and statements in Tehran's Friday prayers. The findings of this research indicate that Ayatollah Mahdavi Kani's approach to the concept of religious democracy in the examined documents was an inclusive and comprehensive approach. In this sense, the concept of religious democracy in his thought, apart from including religious and political dimensions, also included popular and social dimensions. These dimensions have shown themselves in the form of various elements. For example, he has considered obedience to the Velayat-e Faqih as part of the religious foundations of religious democracy. Also, the consultation and criticism of the rulers has been considered in the political field of this concept and it has considered the people's cooperation with the system from the social dimensions of religious democracy. It is obvious that such an attitude can be one of the practical models for the realization of religious democracy in Iran, and it can provide new fields for understanding religious democracy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islam
  • Legalism
  • Mohammadreza Mahdavi Kani
  • Religious democracy
  • Velayat
آقاجانی فکجور، مصطفی و جمال­زاده، ناصر (1402). بررسی تطبیقی ماهیت و کارکرد احزاب سیاسی در جمهوری اسلامی ایران از منظر آیت­الله بهشتی (رحمت‌الله‌علیه) و آیت­الله مهدوی کنی (رحمت‌الله‌علیه)». فصلنامه دولت پژوهی ایران معاصر، 9(20)، 71-35.
افتخاری، اصغر(1400). دانشنامه اندیشه سیاسی آیت­الله مهدوی کنی(ره): مفاهیم و نظریه­ها(جلد اول)، تهران: نشر دانشگاه امام صادق(ع).
افتخاری، اصغر و شهباز، حسن (1398). کالبدشکافی ابعاد امنیت از منظر آیت­الله مهدوی کنی (رحمت­الله علیه). دوفصلنامه دانش سیاسی، 2(30)، 346-317.
افتخاری، اصغر و موحدیان، میلاد (1396). ابعاد مفهومی مدارای سیاسی در جامعه اسلامی با تأکید بر سیره آیت­الله مهدوی کنی (رحمت‌الله‌علیه). دوفصلنامه دانش سیاسی، 2(26)، 58-35.
افتخاری، اصغر و موحدیان، میلاد (1399). مشروعیت حکومت ولایت فقیه از دیدگاه آیت­الله مهدوی کنی (رحمت‌الله‌علیه). فصلنامه پژوهشنامه انقلاب اسلامی،10 (36)،199-179.
برادران حقیر، مریم و موحدیان، میلاد (1401). تربیت‌یافتگی سیاسی در اندیشه و سیره آیت‌الله مهدوی کنی. دوفصلنامه علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، 10(18)، 61-39.
پورجعفری صدرآباد، مهدی و افتخاری، اصغر(1397). الگوی امام جماعت در جمهوری اسلامی ایران: مطالعه موردی امام جماعتی آیت­الله مهدوی کنی(ره) در مسجد جلیلی، دوفصلنامه جامعه­شناسی سیاسی جهان اسلام، 6(13)،142-93.
پورجعفری صدرآباد، مهدی، زارع­زاده مهریزی، محمدحسین و افتخاری، اصغر(1397) اصول مدیریتی آیت­الله مهدوی­کنی(ره)در کمیته­های انقلاب اسلامی، فصلنامه پژوهشنامه انقلاب اسلامی، 8(29)، 138-113.
جعفری هفت­خوانی، نادر (1393). سیاست اخلاقی و اخلاق سیاسی (خطبه­ها و سخنرانی­های آیت­الله مهدوی کنی در نماز جمعه تهران. تهران: دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام)، بازیابی شده از:  https://fidibo.com/book/84204
حاکمی، محمدامین و امانی، مصطفی (1396). سازمان­های مردم­نهاد؛ امتداد خط مردم‌سالاری دینی در برابر بوروکراسی ناشی از استبداد. دوفصلنامه حقوق بشر و شهروندی، 1(3)، 86-61.
حیدری، وحید و طحان نظیف، هادی (1400). رابطه حقوق و اخلاق از منظر آیت­الله مهدوی کنی. فصلنامه اندیشه­های حقوق عمومی، 11(20)، 84-73.
خمینی، سیدروح­الله (1396). صحیفه امام. جلد 5، قابل بازیابی از:     http://emam.com/posts/view/1190/
خرم­دره و دیگران(1397). آینده­پژوهی مردمسالاری دینی در جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی،12(44)، 138-121.
خواجه‌سروی، غلامرضا (1385). خاطرات آیت­الله مهدوی کنی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
خواجه‌سروی، غلامرضا (1395). بررسی مقایسه­ای مردم‌سالاری دینی در نگاه آیت­الله خامنه‌ای و آیت­الله شمس­الدین. فصلنامه پژوهش­های راهبردی سیاست،5 (17)، 37-9.
سدیدپور، سعیده سادات و سنجقی، محمدابراهیم(1399). مقوّمات و منهیات مدل مردمسالاری دینی مبتنی بر اندیشه سیاسی مقام معظم رهبری، فصلنامه حکومت اسلامی، 25(97)، 183-159.
سرآبادانی تفرشی، حسین و دیگران (1400). تأملی بر اندیشه­های آیت­الله مهدوی کنی در عرصه عدالت با تأکید بر بخش اقتصاد. دوفصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، 13(26)، 152-107.
سعیدی،مهدی(1392). مردمسالاری دینی از منظر حضرت آیت­الله خامنه­ای، تهران: نشر مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
شهباز، حسن و هوشنگی، حمید (1399). بررسی مدیریت امنیت اجتماعی از منظر آیت­الله مهدوی کنی(رحمت‌الله‌علیه). دوفصلنامه جامعه­شناسی سیاسی جهان اسلام، 8(16)، 364-337.
شهریاری، حیدر(1398). سنجش شاخص­های مردمسالاری در جمهوری اسلامی ایران(1392-1358)، فصلنامه پژوهش­های راهبردی سیاست،8(61)، 80-41.
طحان نظیف، هادی؛ قلیچ­پور، سجاد و پاک‌نژاد، امین­الله (1398). ولایت فقیه در اندیشه آیت‌الله مهدوی کنی (رحمت‌الله‌علیه). دوفصلنامه دانش سیاسی، 2(30)، 488-465.
علیپور، محمدرضا؛ توسلی نائینی، منوچهر و احمدی، سیدمحمدصادق (1399). احکام حکومتی جلوه­ای از نظام مردم‌سالاری دینی در جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، 14(52)، 122-101.
عمید، حسن (1389). فرهنگ عمید. تهران: نشر سکه.
کوئینتن، آنتونی (1371). فلسفه سیاسی. ترجمه مرتضی اسعدی، تهران: انتشارات الهدی.
مهدوی کنی، محمدرضا (1384). پیام آیت‌الله مهدوی کنی به کاندیداهای ریاست جمهوری. قابل بازیابی از:    mehrnews.com/news/174019
مهدوی کنی، محمدرضا (1390). عقل و دین (بیست گفتار در شناخت ابعاد معنوی حیات عقلانی انسان). تهران: نشر دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام).
مهدوی کنی، محمدسعید (1399). بازسازی اندیشه آیت­الله مهدوی کنی در تولید علوم انسانی ـ اجتماعی اسلامی؛ از نظر تا تطبیق. فصلنامه راهبرد فرهنگ، 13(51)، 142-115.
موحدیان، میلاد و افتخاری، اصغر (1401). تحلیل جایگاه روحانیت در سیاست از منظر آیت‌الله مهدوی کنی (رحمت‌الله‌علیه). دوفصلنامه دانش سیاسی، 2(36)، 622-597.
--- (1403). مهدوی کنی به روایت اسناد ساواک، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، بازیابی  شده از: https://historydocuments.org/sanad/?page=books_doc&id=111
موسوی صمدی، سیداحمد و حسینی نیکو، حسن(1398). فقیه بصیر: مروری بر آرا و اندیشه‌های حضرت آیت­الله مهدوی­کنی(ره)، تهران: نشر دانشگاه امام صادق(ع).
میراحمدی، منصور(1389). نظریه مردمسالاری دینی: مفهوم، مبانی و الگوی نظام سیاسی،تهران: نشر دانشگاه شهید بهشتی.
یاسمی، علی و موحدیان، میلاد(1399). سیاست انقلابی: مجموعه مصاحبه­ها و سخنرانی­های آیت­الله مهدوی­کنی(ره) در باب تاریخ تحولات و شخصیت­های انقلاب اسلامی، تهران: نشر دانشگاه امام صادق(ع).
یزدانی، عنایت­الله؛ سلطانی، محمدجواد و قاسمی، مصطفی (1394). مردم‌سالاری دینی: قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران. دوفصلنامه پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی، (12)،147-117.
Donati, Pierpaolo (2002). Religion and Democracy:The Challenge of a Religiosly Qualified   Public Sphere. Polish Sociological Review, (138), 147-172.
Guggenberger, Wilhelm & Kumar Hrudayaraj, Bala Kiran (2022). Democracy, Religion, and Pluralism Theological Responses. Innsbruck: Innsbruck University Press.
دوره 21، شماره 1 - شماره پیاپی 41
تالیف مقاله
فروردین 1404
صفحه 185-210
  • تاریخ دریافت: 19 مهر 1403
  • تاریخ بازنگری: 09 بهمن 1403
  • تاریخ پذیرش: 09 بهمن 1403