منافع ملی و عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (روابط بین الملل)

نویسندگان

1 عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه مازندران

2 دانشجوی دکتری مطالعات انقلاب اسلامی دانشگاه تهران

3 دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه مازندران

چکیده

سازمان همکاری شانگهای به‌عنوان نمونه بارزی از منطقه‌گرایی نوین در آسیا، با هدف حل‌وفصل اختلافات مرزی و تقویت اعتماد متقابل میان اعضاء به وجود آمد که تدریجاً منجر به توسعه سازمان و توجه آن به موضوعات اقتصادی و بازرگانی و... گردید. ایران هم در سال 2004 عضو ناظر این سازمان منطقه‌ای شده و با توجه به این مسائل، مقاله حاضر با استفاده از رویکرد نظری منافع ملی و همگرایی و استعانت از روش توصیفی ـ تحلیلی مترصد پاسخ به این سؤال است؛ اهداف و منافع ایران در عضویت دائم سازمان همکاری شانگهای چیست؟ این مقاله عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان را، منوط به موضع مثبت اعضا به‌ویژه روسیه و چین به‌عنوان موتور محرکۀ سازمان میداند و این گزاره را فرض میگیرد که استراتژی جمهوری اسلامی ایران در راستای سیاستهای همکاری منطقهای، کسب فرصتهای سیاسی، امنیتی، اقتصادی، تجاری و فرهنگی و همچنین بالا بردن قدرت چانهزنی در برابر غرب است؛ که ازجمله دلایل و منافع اصلی علاقهمندی ایران برای عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای بوده است. یافته‌های مقاله نشان می‌دهند که عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای، فرصت‌ها و دستاوردهای زیادی برای ایران در زمینه‌های اقتصادی، تجاری، سیاسی، امنیتی و فرهنگی داشته است و با توجه به پتانسیل و توانمندی‌های ایران، بر پیوند استراتژیک ایران و سازمان فوق‌الذکر افزوده شده است که با توجه به دگرگونی‌های بینالمللی، ایران می‌تواند از پتانسیل‌های سازمان برای تأمین منافع ملی و ارتقاء جایگاه خود در سطح منطقهای و بین‌المللی در راستای اهداف چشم‌انداز بیست‌ساله گام بردارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

National interest and Iran's membership in the Shanghai Cooperation Organization

نویسندگان [English]

  • Ali Akbar Jafari 1
  • Meisam Belbasi 2
  • Shahram Esfandiyar 3

1 Faculty member of Mazandaran University

2 Ph.D Student in Islamic Revolution Studies at Tehran University

3 M.A. in Political Science, from Mazandaran University.

چکیده [English]

The Shanghai Cooperation Organization as an example of the new regionalism in Asia, in April 1996 to join Russia, China, Central Asian states (except Turkmenistan) and observer status of Iran, India, Mongolia and Pakistan was formed. It seems that the primary purposes of the organization were resolving border disputes and strengthening mutual trust and good neighborly relations between members of the belt, which gradually led to the gradual development of the organization and its attention to issues of economic and business. This paper describes important aspects of the Shanghai Cooperation Organization and seeks to answer the question of what Iran can benefit from full membership in the Shanghai Cooperation Organization and in this way, what opportunities and challenges to be confronted? This paper assumes Iran's permanent membership in an organization as subjected to a positive stance of Russia and China as the driving engine of the organization's members, and regards it in line with the strategy of the Islamic Republic of Iran, the policy to gain the opportunity, security, economic, commercial, cultural, and also enhancing the bargaining power of the West. These are among the main reasons for the Iran’s interest in full membership of the Shanghai Cooperation Organization.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bipolar system
  • Convergence
  • Regionalism
  • Shanghai Cooperation Organization
  • the Islamic Republic of Iran
 
احسانی، رضا (1395)، «ضرورت همگرایی منطقه‌‌‌‌‌‌‌ای در مبارزه با تروریسم»، روزنامه افغانستان ما، 11 بهمن.
اسنایدر، کریک (1380)، «ساختارهای امنیت منطقه‌ای»، ترجمه محمود عسگری، راهبرد، سال دهم، شماره 21.
اعظمی، هادی، سیدهادی زرقانی و جهانگیر حیدری (1391)، «تحلیل مدل نقش همگرایی ملی به‌عنوان مبنای همگرایی منطقه‌ای در جهان اسلام؛ مطالعه موردی خاورمیانه»، پنجمین کنگره بین‌المللی جغرافی‌دانان جهان اسلام، تبریز: دانشگاه تبریز.
اعظمی، هادی و علی اکبر دبیری (1391)، «ارزیابی فرصت‌ها و چالش‌های ژئوپلیتیکی ایران در آسیای مرکزی»، فضای جغرافیایی، سال دوازدهم، شماره 40.
امیدی، علی (1386)، «فرصت‎ها و چالش‎های تجاری عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای»، بررسی‌های بازرگانی، سال چهارم، شماره 26.
امیراحمدیان، بهرام و روح‎الله صالحی دولت‎آباد (1395)، «ابتکار «جاده ابریشم جدید» چین (اهداف، موانع و چالشها)»، مطالعات روابط بینالملل، سال نهم، شماره 36
انوری، حمیدرضا و مرتضی رحمانی‎موحد (1388)، سازمان همکاری شانگهای چشم‌اندازی به‌سوی جهان چندقطبی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
ایزدی، جهانبخش و فرزاد خلفی (1390)، «راهبردهای تحقق تعامل مؤثر و سازنده ایران در نظام بین‌الملل (برپایِ سند چشم­انداز)»، ره­نامه سیاست‌گذاری، سال دوم، شماره 3.
بزرگی، وحید و میرعبدالله حسینی (1390)، «سازمان همکاری شانگهای و جنبه‌های عضویت دائم ایران در آن»، اطلاعات سیاسی اقتصادی، سال بیست­وپنجم، شماره 284.
بزرگی، وحید و میرعبدالله حسینی (1389)، «سازمان همکاری شانگهای، تحولات گذشته و چشم‌انداز آینده»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال سوم، شماره 7.
بصیری، محمدعلی؛ حسین سوری‎قرلیوند و سیدمهدی جانفان (1392)، «بررسی عملکرد سازمان همکاری اقتصادی (اکو) در چارچوب تئوری همگرایی منطقه‌ای»، پژوهش‌های سیاسی، سال سوم، شماره 6.
بهشتی‎پور، حسن (1396)، «سیاست­های ایران در قبال شانگهای و آسیای مرکزی»، مؤسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس)، 31 تیر، قابل دسترسی در: http://www.iras.ir/fa/doc/interview/3258/
پیشداد، سعید (1383)، همگرایی در سازمان اکو، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
جاوید، عباسعلی (1386)، «همگرایی اقتصادی و امنیت منطقه خاورمیانه»، معرفت، سال شانزدهم، شماره 4.
جعفرپورمقدم، مرتضی (1396)، «اهداف راهبردی ایران در قبال سازمان همکاری شانگهای»، کارایی، سال نهم، شماره 34.
حاجی‎یوسفی، امیرمحمد و مرضیه‎سادات الوند (1387)، «ایران و سازمان همکاری شانگهای؛ هژمونی و ضد هژمونی»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال سوم، شماره 2.
حافظ‎نیا، محمدرضا (1393)، «مدل مفروض تحقق همگرایی منطقه­ای (با تأکید بر حوزه خلیج فارس)»، جزوه درسی مناطق ژئوپلیتیکی پیرامون ایران، تهران: به اهتمام حسن رحیمی.
حق­شناس، محمدجواد و سعید بشیری (1390)، «ناتو و گرایش ایران به سازمان همکاری شانگهای»، اطلاعات سیاسی اقتصادی، سال بیست­وپنجم، شماره 284.
حقیقی، ابوالفضل (1388)، «ایران و سازمان همکاری شانگهای»، گزارش، سال بیستم، شماره 208.
خبرگزاری افکارنیوز (1394)، «سازمان شانگهای، بستر حضور قوی‌تر ایران در آسیا»، قابل دسترسی در: http://www.afkarnews.ir/
خبرگزاری ایرنا (1394)، «ایران و سازمان شانگهای؛ پیوندی با نگاه به آینده»، قابل دسترسی در: http://www7.irna.ir/fa/News/81676110/
خلیلی، عبدالرسول (1394)، «رئیس جمهور و اقتصاد کشورهای نوظهور»، روزنامه شرق، شماره 2346، تاریخ 22/4/94، صفحه 5.
دارابکلائی، اسماعیل (1387)، «منافع ملی از دیدگاه امام خمینی(;)»، امام خمینی(;) و حکومت اسلامی: نهادهای سیاسی و اصول مدنی، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(;).
درویشی، فرهاد و محمد فردی‎تازه‎کند (1387)، «مفهوم منافع ملی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ مطالعه موردی دولت خاتمی (84-1376)»، ژئوپلیتیک، سال چهارم، شماره 3.
رحمان، خالد (1385)، «سازمان همکاری شانگهای: چشم‌اندازها و فرصت‌ها»، ترجمه فاطمه سلطانی، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال پانزدهم، شماره 55.
رضایی، علیرضا (1390)، «عضویت در سازمان همکاری شانگهای و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران»، دومین همایش بین‌المللی تحولات جدید ایران و جهان، قزوین: دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(;).
رضایی، علیرضا و عباس صالحی (1389)، «سازمان همکاری شانگهای و عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات سیاسی، سال سوم، شماره 9.
زاهدی‌انارکی، مجتبی (1385)، «سازمان همکاری شانگهای از تئوری تا عمل»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال پانزدهم، شماره 55.
سالاری، مریم (1394)، «گفت‌و‌گو با سنایی سفیر ایران در مسکو: گسترش روابط با چین و روسیه از اولویت‌های ایران است»، روزنامه ایران، سال بیست­ویکم، شماره 5974، تاریخ: 20/4/1394، صص 2-1.
شفیعی، نوذر و یونس کمائی‎زاده (1387)، «تبیین روابط چین و آمریکا در برابر سازمان همکاری شانگهای بر اساس نظریه موازنه قوای نرم»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال سوم، شماره 7.
شمسیان‌فرد، حمید (1385)، «سازمان همکاری شانگهای و آینده ایران در آن»، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، سال بیست و یکم، شماره 224-223.
طالبی‎فر، عباس و شهرام قاضی‎زاده (1382)، «سازمان همکاری شانگهای و عضویت جمهوری اسلامی ایران»، سیاست خارجی، سال هفدهم، شماره 1.
طباطبایی، سیدعلی (1390)، «بررسی تطبیقی رویکرد راهبردی چین، روسیه، آمریکا، هند، پاکستان و ایران به سازمان همکاری شانگهای»، راهبرد، سال بیستم، شماره 60.
طلوعی، محمود (1377)، فرهنگ جامع سیاسی، تهران: علم.
عزتی، عزت‌الله و کیومرث یزدان‎پناه (1386)، «تحلیلی بر ژئوپلیتیک پیمان اقتصادی ـ امنیتی شانگهای با تأکید بر چشم‌انداز عضویت ایران در این سازمان»، ژئوپلیتیک، سال سوم، شماره 3.
علی‎بابایی، غلامرضا (1372)، فرهنگ روابط بین‌الملل، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
علی‎بخشی، ابراهیم و محمدحسن بیات (1387)، مبانی نظری منافع ملی، تهران: آجا.
فیاضی، محسن (1388)، «سازمان همکاری شانگهای فرصتی برای مشارکت چین و روسیه»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال هجدهم، شماره 68.
قوام، عبدالعلی (1386)، روابط بین‌الملل: نظریه‌ها و رویکردها، تهران: سمت.
کاظمی، سیدعلی­اصغر (1370)، نظریه همگرایی در روابط بین‌الملل (تجربه جهان سوم)، تهران: قومس.
کاظمی، سیدعلی‎اصغر (1372)، روابط بین‌الملل در تئوری و عمل، تهران: قومس.
کمائی‌زاده، یونس (1389)، تأثیر جهانی‌شدن بر منطقه‌گرایی با تأکید بر سازمان همکاری شانگهای، پایان‌نامه کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل، اصفهان: دانشکده اقتصاد و علوم اداری دانشگاه اصفهان.
کوچرا، جاشوا (1394)، «با لغو تحریم‌ها اتفاق افتاد: هموار شدن راه عضویت ایران در سازمان
همکاری شانگهای»، مترجم: حسین هوشمند، دیپلماسی ایرانی، قابل دسترسی در: http://irdiplomacy.ir/fa/page/1955954/
کوزه­گرکالجی، ولی (1387)، «نگاهی به بحران اوستیای جنوبی و هجوم روسیه به گرجستان»، اطلاعات سیاسی اقتصادی، سال بیست­ودوم، شماره 252-251.
کوزه­گرکالجی، ولی (1388)، «تأملی بر طرح تشکیل باشگاه انرژی در سازمان همکاری شانگهای»، راهبرد، سال هجدهم، شماره 51.
کولایی، الهه (1385)، «سازمان شانگهای و امنیت آسیای مرکزی»، پژوهش علوم سیاسی، سال دوم، شماره 3.
متکی، منوچهر (1385)، «سخنرانی جناب آقای متکی وزیر محترم امور خارجه جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال پانزدهم ، شماره 55.
مرادی، فتح‌الله (1387)، «سازمان همکاری شانگهای قدرتی توازن بخش»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال هفدهم، شماره 62.
مشیرزاده، حمیرا (1391)، تحول در نظریه­های روابط بین­الملل، تهران: سمت.
مقصود، رنجبر (1382)، منافع ملی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، قم: آیت عشق.
موسوی، سیدفضل‎الله و دیگران (1396)، «امنیت و منافع  ملی جمهوری اسلامی ایران در پرتو منشور ملل متحد با تأکید بر مبانی و اهداف انقلاب اسلامی»، پژوهش‌های انقلاب اسلامی، سال ششم، شماره 20.
نجارزاده، رضا، وحید شقاقی‎شهری (1385)، «همگرایی منطقه‌ای و تأثیر آن بر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (مطالعه موردی کشورهای اسلامی عضو منا)»، تحقیقات اقتصادی، سال چهل­ویکم، شماره 72.
نوریان، حامد (1394)، «امکان سنجی مناسبات ایران و سازمان همکاری شانگهای»، پایگاه خبری ـ تحلیلی پارسینه، قابل دسترسی در: http://www.parsine.com/fa/news/246590/%D8
واتسون، گرگ (1385)، «سازمان همکاری شانگهای: امنیت ایران در قرن بیست­ویکم»، ترجمه فاطمه سلطانی، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال پانزدهم، شماره 55.
واعظی، محمود (1385)، «تحولات سازمان همکاری شانگهای و عضویت ایران»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال پانزدهم، شماره 53.
Brummer , Matthew (2007), "The shanghai cooperation Organization and Iran: A powerful union", Journal of International Affairs. 6. 2, Spring /summer 2007.
Germanovich , Gene (2008), "The shanghai cooperation organization: A threat to American Interest in Central Asia?", China and Eurasia forum Quarterly, Vol. 6, No. 10.
Huang, Chin-Hao (2006), "China and the shanghai cooperation organization: post – summit Analysis and Implication for the united state", China and Eurasia forum Quarterly, Volum 4. No. 3.
Noi, Aylin Unver (2006), "Iran and the shanghai cooperation organization: Is it possible for Iran to Become full member of the shanghai cooperation Organization under pressure of Nuclear Issue?", Journal of International Affairs, Vol. XI, No. 4.
Nye ,Joseph (1999), "Redefining The National Interest", Foreign Affairs, July, No.4.
Cantori, Louis and Steven Spiegel (1970), "The international Politics Of Regions: A Comparative Approach", Englewood Cliffs, Prentice.
 
دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 26
تالیف مقاله
اسفند 1396
صفحه 163-200
  • تاریخ دریافت: 24 آبان 1396
  • تاریخ بازنگری: 01 دی 1397
  • تاریخ پذیرش: 02 اسفند 1396