نشریه «دانش سیاسی»

ژئوپلیتیک انرژی و سیاست خارجی ایران (1396-1357)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (روابط بین الملل)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روابط بین‌الملل، واحد اهوز، دانشگاه ازاد اسلامی

2 عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی

3 عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی ، اهواز، جمهوری اسلامی ایران.

چکیده

مسئله اصلی در تحقیق حاضر بررسی تأثیرپذیری سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از مولفه‌های جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک از یک سو و چگونگی بهره‌مندی و به کارگیری آن مولفه‌ها برای پویایی و کارآمدی بیشتر سیاست خارجی می‌باشد. این مقاله با هدف بررسی ژئوپلیتیک انرژی و سیاست خارجی ایران (1396 -1357) به روش اسنادی به انجام رسید. در پاسخ به سوال اصلی پژوهش: ژئوپلیتیک انرژی چه تاثیر بر سیاست خارجی ایران (1396- 1357) داشته است؟ نتایج نشان می‌دهد: انرژی در دهه‌ی 50 نقش مهمی را در تنظیم روابط و مناسبات سیاست خارجی ایران با دنیای بیرونی داشت. پس از پیروزی انقلاب پیوند میان انرژی، رشد اقتصادی و تقویت نظامی به کلی قطع شد. در این میان انرژی نه به منزلة ابزاری کار آمدی جهت تقویت بنیه نظامی کشور و یا تسلّط بر منطقه، بلکه همچون اهرمی علیه «استکبار جهانی»، مورد نظر قرار گرفت. در دهه 1380 رویکرد تعامل با بازیگران نظام بین‌المللی و تنش‌زدایی در سیاست خارجی ایران در صدر برنامه‌های دولتی قرار دارد، و با استفاده از استراتژی و ژئوپلیتیک انرژی سعی در تعامل با کشورهای عمده مصرف‌کننده انرژی که صاحبان سرمایه و تکنولوژی نیز هستند، می‌شود. از سال 1384 تا 1392 نیز این سیاست تنش‌زدایی در سیاست خارجی ایران به همراه عدالت محوری و نگاه به شرق وجود دارد؛ در زمینه ژئوپلیتیک انرژی نفت و گاز در این دوران اهرم فشار (تحریم) به صورت جدی و شدید بر ایران سایه افکنده بود. از سال 1392 تاکنون سیاست خارجی ایران دو برنامه متفاوت را در خصوص ژئوپلیتیک انرژی به خود دیده است در بخش اول دوران رونق در بحث تعاملات انرژی و در نیمه دوم وجود تحریم‌های پی در پی و شدید موجب محدودیت‌هایی برای جمهوری اسلامی ایران در تامین انرژی جهانی شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Geopolitics of Iran's Energy and Foreign Policy (1396-1357)

نویسندگان [English]

  • Hossein Masoodipoor 1
  • Hossein Karimifard 2
  • Bahram Yosefi 3
  • Fredoun Akbarzadeh 3

1 Ph.D. Student in International Relations at Islamic Azad University

2 Faculty member of Islamic Azad University

3 Faculty member of Islamic Azad University

چکیده [English]

The main issue in the present study is to investigate the influence of foreign policy of the Islamic Republic of Iran on geopolitical and geopolitical components on the one hand and how to use and use those components for a more dynamic and efficient foreign policy. This paper aims to study the geopolitics of energy and foreign policy of Iran (1977-1976) by documentary method. In answer to the main research question: What has been the impact of energy geopolitics on Iran's foreign policy (1979-96)? The results show that energy in the 1950s played an important role in regulating Iran's foreign policy relations with the outside world. After the victory of the revolution, the link between energy, economic growth and military reinforcement was severed. In the meantime, energy was viewed not as a tool for strengthening the country's military power or control of the region, but as a lever against "global arrogance". In the 1980s, the approach of interacting with international system actors and de-escalation in Iranian foreign policy topped the agenda of the government, using energy strategy and geopolitics to try to engage with major energy-consuming countries, which also own capital and technology. From 2005 to 2013, this policy of de-escalation has existed in Iran's foreign policy along with pivotal justice and an orientation toward the East; in the geopolitical context of oil and gas energy, this period of leverage has seriously and severely overshadowed Iran. Since 2013, Iran's foreign policy has seen two distinct plans for energy geopolitics. In the first part of the boom in energy interactions, and in the second half, the successive and severe sanctions imposed restrictions on the Islamic Republic of Iran in global energy supply. Is.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Geopolitics
  • Energy
  • Oil and Gas
  • Foreign Policy
  • Iran
  • Persian Gulf
اطاعت، جواد و نصرتی، حمیدرضا (1392). ژئوپلیتیک نفت و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات علم.
برکشلی، فریدون (1385). «دغدغه‌های بخش انرژی»، بررسی‌های اقتصاد انرژی. 2(6)، 46-30.
بشیریه، حسین (1386). جامعه‌شناسی سیاسی. تهران: نشر نی.
پوراحمدی، حسین و ذوالفقاری، مهدی (1388). «دیپلماسی انرژی و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران»، دانش سیاسی. 5(10)، 40-5.
پوراردبیلی، کاظم (1389). ارائه در مورد تعامل تولید‌کننده و مصرف‌کننده در اوپک، دانشکده مهندسی انرژی. دانشگاه صنعتی شریف، 6/2/1389.
ترکمان، ابراهیم (1392). «تأثیرات امنیتی ـ اقتصادی ژئوپلیتیک جدید ایران در آسیای مرکزی 2013-1991». (پایان‌نامه کارشناسی ارشد)، رشته جغرافیای سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.
تقی‌زاده انصاری، محمد (1379). رابطه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و توسعه صادرات معدنی. (رساله دکتری علوم سیاسی)، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران.
ثقفی عامری، ناصر و احدی، افسانه (1387)، ایران و سیاست نگاه به شرق. تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1379). مبانی مطالعات سیاسی ـ اجتماعی. قم: انتشارات سازمان حوزه‌ها و مدارس علمیه خارج از کشور.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1382). جزوه درسی درس نظریه‌ها و مفاهیم ژئوپلیتیک. (دوره کارشناسی ارشد)، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1396). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک (با ویرایش جدید). مشهد: انتشارات پاپلی.
درایسدل، آلاسدایر و بلیک، جرالد (1370). جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا (دره میرحیدر، مترجم)، تهران: انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین‌الملل.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال (1388). «منابع ملی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه سیاست. 39(3)، 245-221.
رزاقی، ابراهیم (1388). اقتصاد ایران. تهران: نشرنی
قالیباف، محمدباقر؛ یعقوبی، سیدمحمد و محمودی، ابوالقاسم (1393). «تبیین ژئوپلیتیکی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در منطقه خلیج فارس مبتنی بر انرژی‌های فسیلی»، فصلنامه بین‌المللی ژئوپلیتیک. 10(35)، 75-56.
کاویانی، مراد و ویسی، هادی (1384). «انتقال گاز ایران به جنوب و جنوب شرق آسیا»، مجموعه مقالات دومین کنفرانس انجمن ژئوپلیتیک ایران. دی ماه.
کمپ، جفری و رابرت، هارکاوی (1386). جغرافیای استراتژیک خاورمیانه (مهدی حسینی، مترجم). تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
کوپر، آندرواسکات (1387). «راند آخر در دوحه: معامله نفتی محرمانه‌ای که به سقوط شاه یاری رساند» (احسان نوروزی، مترجم)، هفته نامه ایران در جهان. آذرماه.
کوهن، ساموئل برنارد (1387). ژئوپلیتیک نظام جهانی (عباس کاردان، مترجم). مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران، کتاب مرجع.
گل کرمی، عابد و کریمی‌پور، یدالله و متقی، افشین و ربیعی، حسین (1397). «تبیین ژئوپلیتیک سیاست خارجیجمهوری اسلامی ایران با تأکید بر قابلیت‌های ژئواکونومیک»، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. 5(49)، 128-103.
متقی، ابراهیم (1389). «سه ضلعی نفت ـ سیاست خارجی و سیاست بین‌الملل»، مجموعه مقالات همایش ملی نفت و سیاست خارجی. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
محرابی، علیرضا؛ صفوی، سیدیحیی و مهدیان، حسین (1392). «بررسی جایگاه ژئوپلیتیک انرژی در تأمین امنیت ملی ایران از منظر سه رویکرد امنیت ملی»، فصلنامه ژئوپلیتیک. 9(29)، 58-32.
محمدزاده، مهدی (1394). «بررسی تأثیر مؤلفه‌های جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران». (پایان‌نامه کارشناسی ارشد)، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.
محمدی، منوچهر (1385). آینده نظام بین‌الملل و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: دانشکده وزارت امور خارجه.
مهدیان، حسین و فخری، سیروس (1390). «ژئوپلیتیک انرژی ایران و امنیت غرب»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی. 44(4)، 64-45.
میرترابی، سعید (1384). مسائل نفت ایران. تهران: نشر قومس.
ویسی، هادی (1387). «جایگاه خلیج فارس در تحولات ژئواکونومیکی جهان»، فصلنامه علوم سیاسی. 12(46)، 120-93.
یزدانی، عنایت‌الله و شجاع، مرتضی (1386). «ژئوپلیتیک جدید خاورمیانه و رقابت قدرت‌ها»، فصلنامه دانش سیاسی. 3(6)، 111-85.
Cleveland, Cutler J. and Kaufmann, Robert K. (2003). Oil supply and oil politics-Energy Policy 31.
Cohen, Sual B. (1994). Geopolitics in The New World Era. Chapter 2 Form Reordering The World. Edited By: George J. Demko And William B.Wood USA: West view Press.
Chris, Lo (2018). Power plays: the role of energy in modern geopolitics. Future Power of Technology.
Debin Fang, Shanshan Shi and Qian Yu (2018). Evaluation of Sustainable Energy Security and an Empirical Analysis of China. www.mdpi.com/journal/sustainability.
Gonzalo, Escribano (2018). Energy in 2018: geopolitical tensions OPEC+ and Trump Year II, http:// www. IEA. Org.
Hon Gary Hart (2014). Report on, Energy Geopolitics: Challenges and Opportunities. International Security Advisory Board.
Henry, Tricks (2018). The new power superpowersClean power is shaking up the global geopolitics of energy. This article appeared in the Special report section of the print edition under the headline "The new power superpowers".
National energy policy (16 may 2001). Report of the national Energy policy Development Group.
Taylor, Peterj. (1994). Political Geography. England: Longman Scientific and Technical; World Oil 2018-2050: World Energy Annual Report.
نشریه «دانش سیاسی»
دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 30
تالیف مقاله
دی 1398
صفحه 489-514
  • تاریخ دریافت: 09 خرداد 1398
  • تاریخ بازنگری: 23 آذر 1398
  • تاریخ پذیرش: 25 شهریور 1398