رابطۀ قانون و حکم‌رانی سیاسی در ایران معاصر (سدۀ نوزدهم و عصر مشروطه)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (مسایل سیاسی ایران)

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

قانون یکی از مهم‌ترین و نافذترین مفاهیم ایران سدۀ نوزدهم و عصر مشروطه بود به گونه‌ای که کم‌تر رساله یا اثری در آن دوران بر قانون‌ اصرار نمی‌ورزید. قانون‌خواهی ایرانیان در آن دوران با هدف اصلاح و تقویت حکم‌رانی سیاسی و تقلیل بی‌نظمی‌های سیاسی-اجتماعی استبداد قاجار بود. هدف این پژوهش تحلیل و بررسی چنان پیشینۀ تاریخی است تا ضمن پافشاری بر لزوم بسط گفتمان بومی و درونی دربارۀ مسئلۀ حکم‌رانی، پیرامون نخستین طرح‌های پیشنهادی متفکران ایران دربارۀ زمام‌داریِ صحیح نیز آگاهی یافت. پژوهش حاضر این پرسش اساسی را دنبال می‌کند که «جایگاه و اثرگذاری قانون در الگوهای حکم‌رانی مطرح شده از سوی نواندیشان ایران سدۀ نوزده و عصر مشروطه چگونه بود؟» برای بررسی چنین پرسش مهمی، از روش تحلیل اسنادی استفاده شده است. همچنین با استفاده از روش نظریه مبنا (نظریۀ بحران اسپریگنز)، ضمن تحلیل رساله‌ها و آثار زبدۀ نواندیشان و متفکران سدۀ نوزدهم، فرآیند گرایش آنان به قانون و طرح‌های پیشنهادی آنان بررسی شده است. با چنین رویکردی می‌توان گفت نواندیشان ایران بر اثر ملاحظۀ وضع نامطلوب ایران عصر قاجار و رویارویی با جهان متجدد بر آن شدند تا نوعی حکم‌رانی سیاسی جدید را بر اساس بینش و برداشت خود از وضع ایران پیشنهاد دهند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Relationship between Law and Political governance in Contemporary Iran

نویسندگان [English]

  • Hamid Ahmadi 1
  • Nozar Khalil Tahmasebi 2

1 Faculty member of Tehran University

2 Ph.D Student in Political Science at Tehran University

چکیده [English]

The relationship between law and political governance in contemporary Iran
(The nineteenth century and constitutional age)
Abstract
Law was one of the most important and influential concepts of Iran in the nineteenth century and the constitutional era in such a way that no less treatise or work at that time insisted on the law. Iranian tendency to law at that time was aimed at reforming and strengthening political rule and reducing the irregularities of the Qajar dictatorship because the condition of Iran in that time was too irregular and there were lots of issues in the different sections of society. The purpose of this study is to analyze and review such a historical background while insisting on the necessity of expanding the indigenous and internal discourse on the issue of governance, and to become aware of the first proposals of Iranian on correct governance. The present study raises the fundamental question, "How was the effect of the law on the patterns of governance proposed by Iranian intellectuals?" Document analysis is used to investigate this issue. In addition to analyzing the works of nineteenth-century intellectuals, the process of their tendency to law and their proposals have been studied using the theory of crisis. With such an approach, it can be said that the Iranian intellectuals tried to propose a new political rule due to the unfavorable situation of the Qajar era and the confrontation with the modern world. To this end, two models of governance were devised by Iranian intellectuals, including the regular monarchy the constitutional monarchy. The findings of the study indicate that Iranian intellectuals considered the law as an end to the country's irregularities, but the position, origin, and authority of the law differed in their proposed patterns.
Keywords: Iran, constitutional monarchy, law, Political Rule, public Interest, Regular Monarchy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • constitutional monarchy
  • law
  • Political Rule
  • public Interest
  • Regular Monarchy
آبادیان، حسین (1374). مبانی نظری حکومت مشروطه و مشروعه. تهران: نشر نی.
آجودانی، ماشاالله (1382). مشروطه ایرانی. تهران: نشر اختران.
آخوندزاده، میرزا فتحعلی (1350). تمثیلات. تهران: انتشارات خوارزمی.
آخوندزاده، میرزا فتحعلی (1963). الفبای جدید و مکتوبات (حمید محمدزاده و حمید آراسلی، مترجم). آذربایجان: بادکوبه.
آدمیت، فریدون (1385). اندیشه ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار. تهران: انتشارات خوارزمی.
آقاحسینی، علیرضا و مهدی‌پور، آسیه (1392). «شالوده‌شکنی گفتمان موج اول روشنفکری در ایران: میرزا ملکم‌خان، آخوندزاده و میرزا آقاخان کرمانی»، دوفصلنامه دانش سیاسی. 9 (18)، 58-45.
اسپریگنز، توماس (1382). فهم نظریه­های سیاسی(فرهنگ رجایی، مترجم). تهران: نشر آگه.
ایلچی، میرزا ابوالحسن­خان (1364). حیرت­نامه. تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
بشیریه، حسین (1380). آموزش دانش سیاسی. تهران: نشر نگاه معاصر.
پاشازاده، غلامعلی (1392). در جستجوی قانون؛ زندگی و اندیشه میرزا یوسف­خان مستشارالدوله. تهران: نشر علم.
راسخ، محمد (1384). بنیاد نظری اصلاح نظام قانون‌گذاری. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس.
رهبری، مهدی (1387). «روحانیت، انقلاب مشروطه و ستیز میان سنت و تجددد»، دوفصلنامه دانش سیاسی. 4(7)، 122-95.
سیاح، میرزا محمدعلی (1363). سفرنامه حاج سیاح به فرنگ. تهران: نشر ناشر.
طالبوف، میرزا عبدالرحیم (1324ق). مسائل­الحیات. تفلیس: مطبعۀ غیرت.
طالبوف، میرزا عبدالرحیم (1357). سیاست طالبی. تهران: انتشارات علم.
طباطبایی، سیدجواد (1384). تأملی درباره ایران مکتب تبریز. تبریز: انتشارات ستوده.
طباطبایی، سید جواد (1386). تأملی درباره ایران نظریه حکومت قانون. تبریز: انتشارات ستوده.
علوی شیرازی، محمدهادی (1357). دلیل­السفر. تهران: مرکز اسناد فرهنگی آسیا.
کسروی، احمد (1357). تاریخ مشروطه ایران. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
کمالی­طه، منوچهر (1352). قانون­خواهی در ایران سده نوزده. تهران: دانشگاه تهران.
مجدالملک، میرزا محمدخان (1321). رساله مجدیه. تهران: بی­نا.
مستشارالدوله، میرزا یوسف­خان (1286ق). نامه مستشارالدوله به میرزا حسین­خان سپهسالار. مرکز اسناد وزارت خارجه، سند شماره 52-4-13.
 مستشارالدوله، میرزا یوسف­خان (1287ق). یک کلمه. فرانسه: پاریس.
ملک‌زاده، مهدی (1373). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. تهران: انتشارات علمی.
ناظم­الدوله، میرزا ملکم­خان (1325ق). اصول تمدن. ایران: تبریز.
ناظم­الدوله، میرزا ملکم­خان (1327ق). مجموعه آثار ملکم. تهران: انتشارات دانش.
ناظم­الدوله، میرزا ملکم­خان (1381). رساله­های میرزا ملکم­خان ناظم­الدوله. تهران: نشر نی.
نفیسی، سعید (1366). تاریخی سیاسی و اجتماعی ایران در دوره معاصر. تهران: انتشارات بنیاد.
نفیسی، علی‌اکبر (1343). فرهنگ نفیسی. تهران: انتشارات خیام.
دوره 16، شماره 1 - شماره پیاپی 31
تالیف مقاله
فروردین 1399
صفحه 1-24
  • تاریخ دریافت: 03 مهر 1398
  • تاریخ بازنگری: 15 اسفند 1398
  • تاریخ پذیرش: 22 بهمن 1398