نقش کدخدا در تحولات اجتماعی ـ سیاسی دوره مشروطه تا اصلاحات ارضی (مورد مطالعه: طایفه بَکِش از ایل مَمَسنی)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (مسایل سیاسی ایران)

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی تهران

2 دانشگاه علامه طباطبایی

3 دانش آموخته دکتری، گروه جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد.

چکیده

ورود ایل ممسنی به فضای جغرافیایی شولستان در اواخر دوره صفویه، مرزبندی­های اجتماعی و سیاسی طوایف در چارچوب قلمروهای جغرافیایی مجزا را به همراه داشت. بر این اساس، طوایف چهارگانه ایل ممسنی و متعاقباً «تُرک­تباران قشقایی ماهور میلاتی» مبتنی بر کارویژه­های جغرافیای طبیعی و انسانی خود، به معادلات سیاسی فضا در روابط درون­طایفه­ای و برون­­طایفه­ای شکل دادند. در این رهگذر، طوایف پنج­گانه ممسنی در درون قلمرو خود، تیره­های متعددی را خلق کردند. بر این اساس، سؤال اصلی پژوهش این است که کدخداهای قلمرو جغرافیایی طایفه بَکِش چه نقشی در تحولات اجتماعی و سیاسی ایل ممسنی طی دوره مشروطه تا اصلاحات ارضی داشته­­اند؟ پژوهش حاضر از نوع بنیادی و رویکرد محققان به روش توصیفی ـ تحلیلی است. برآیند مطالعات صورت گرفته و نتایج پژوهش نشان داد، نقش کدخداهای قلمرو جغرافیایی طایفه بَکِش مبتنی بر بهره­گیری از عناصر سه­گانه «وراثت»، «مالکیت» و «قدرت» در راستای «مدیریت ­قلمرو»، «قلمروداری» و «قلمروگستری» در تحولات اجتماعی و سیاسی ایل ممسنی بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The role of KADKHODA in the socio-political developments of the Bekesh of the Mamasani Tribe (Case study: constitutional reconstruction to Land Reform)

نویسندگان [English]

  • Morad Kavianirad 1
  • seyed mohammad hossein hosseini 2
  • vahid sadeghi 3

1 university of Kharzmi

2 university of allameh tabatabaei

3 Ph.D. student, political geography group, Ferdowsi University of Mashhad.

چکیده [English]

The entry of the Mamasani tribe into the geographical space of Shulistan in the late Safavid period brought about the social and political demarcations of the tribes within the framework of separate geographical territories. Accordingly, the four tribes of the Mamasani tribe played a role in the social and political developments of the Mamasani tribe. They created and shaped the political equations of space in intra-tribal and extra-tribal relations. In the process, the five Mamasani tribes formed several clans within their territory. In the meantime, the Khans of the Baksh clan, as one of the fundamental structures of the Mamasani tribe, entrusted the guarding of different parts of their geographical territory to the cod gods of their sub-tribes. Accordingly, the main question of the research is that what role did the gods of the geographical territory of the Bakesh tribe play in the social and political developments of the Mamasani tribe during the constitutional period up to land reform? To analyze the data, researchers have designed a model and proposed it as a basis for analysis. The results show that the social and political action of the Kadkhodas of the Bakesh clan geography is based on the use of the three elements of "inheritance", "ownership" and "power" in the direction of "territory management". "Territoriality" and "territoriality" have been in the social and political developments of the Mamasani tribe. The results of the studies and the results of the research show that the social and political action of the Kadkhodas of the Bakesh clan geography is based on the use of the three elements of "inheritance", "ownership" and "power" in the direction of "territory management". "Territoriality" and "territoriality" have been in the social and political developments of the Mamasani tribe.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Caln Bakesh
  • Constitutional age
  • Iran
  • Kadkhoda
  • Land Reforms
  • Mamasani tribe
  • Socio-political developments
اسدپور، حمید و اسحاقی، عارف (1391). «آسیب­شناسی سلطه معین­التجار بوشهری بر اراضی ممسنی با تکیه بر اسناد نویافته طایفه جاوید»، فصلنامه مطالعات تاریخ ایران اسلامی. 1(3)، 38-1.
اسدپور، حمید و اسحاقی، عارف (1393.الف). «بازکاوی ابعاد رویارویی مردم ممسنی با معین­التجار بوشهری: با تکیه بر اسناد نویافته محلی»، فصلنامه پژوهش­های تاریخی. 6(50)، 48-19.
اسدپور، حمید و اسحاقی، عارف (1393.ب). «معین­التجار بوشهری و دست­اندازی به اراضی شولستان با تکیه بر اسناد نویافته طایفه بَکِش»، فصلنامه گنجینه اسناد. 1(24)، 79-38.
اسکندری، لهراسب (1393). «پادشاه قاجار به‌دلیل دشمنی با ایل لر، ممسنی را واگذار کرد»، ماهنامه نورباران. 49(3)، 15-12.
اشرافی، ناصر (1398). «جغرافیای تاریخی و فرهنگ عامه ممسنی و رستم»، پژوهش‌نامه تاریخ، سیاست و رسانه. 2(2)، 210-171.
اعظمی، هادی؛ صادقی، وحید و حسینی، سیدمحمدحسین (1397). «تبیین عوامل مؤثر بر شکل­گیری پایگاه رأی نامزدها و نمایندگان در انتخابات مجلس شورای اسلامی نمونة پژوهی: ادوار هفتم تا دهم انتخابات درحوزه انتخابیه مَمَسَنی»، فصلنامه پژوهش­های جغرافیای سیاسی. 2(3)، 37-1.
افراخته، حسین (1393). جغرافیای روستایی ایران. تهران: انتشارات سمت.
اما­ن­اللهی ­بهاروند، سکندر (1388). کوچ­نشینی در ایران، پژوهشی درباره عشایر و ایلات. تهران: نشر آگاه.
بهروان، حسین (1390). جامعه­شناسی روستایی. تهران: انتشارات جامعه­شناسان.
بیات، کاوه (1365). شورش عشایر فارس در سال­های 1309-1307. تهران: نقره.
پیکری، سردیار (1394). «گفتگو با سردیار پیکری از آگاهان تاریخ محلی ممسنی»، فصلنامه فراسو. 26(8)، 48-44.
حافظ­نیا، محمدرضا و کاویانی­راد، مراد (1393). فلسفه جغرافیای سیاسی. تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
حبیبی فهلیانی، حسن(1371)، ممسنی در گذرگاه تاریخ. شیراز: انتشارات نوید.
حبیبی­فهلیانی، حسن (1384). اثرهای پیش از تاریخ، و دوران تاریخی و مشاهیر ممسنی. شیراز: انتشارات بنیاد فارس­شناسی.
حسینی، سیدمحمدحسین (1400)، دگرگونی­های اجتماعی سکونتگاه گچگران. مشهد: انتشارات ارسطو.
رحمانیان، داریوش (1391). ایران بین دو کودتا؛ تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران از انقراض قاجاریه تا کودتای 28 مرداد. تهران: انتشارات سمت.
زرقانی، هادی؛ صادقی، وحید و حسینی، سید محمدحسین (1398). «تبیین رابطه طایفه­گرایی و مرزبندی اجتماعی ـ سیاسی نمونه­پژوهی: شهرستان ممسنی»، فصلنامه آمایش سیاسی فضا. 4(1)، 251-239.
زکی­پور، نعمت­اله و حیدری، آرمان (1399). «ساختار سیاسی ـ اجتماعی و سازوکارهای قدرت در بافت سنتی جامعه ایلی؛ مطالعه موردی در جامعه ایلی کهگیلویه و بویراحمد»، فصلنامه نامه انسان­شناسی. 30(17)،  149-129.
سیدامامی، کاووس (1385). «قومیت از منظر سیاست­های هویت»، فصلنامه دانش سیاسی. 2(1)، 165-143.
شفیعیان، گودرز (1393). «نقدی بر کتاب تاریخ اجتماعی ـ سیاسی ممسنی»، فصلنامه فراسو. 22 (7)، 86-85.
شهشهانی، سهیلا (1366). چهارفصل آفتاب: زندگی روزمره زنان اسکان­یافته عشایر ممسنی. تهران: انتشارات توس.
صادقی، ملاگرگعلی (1377). ممسنی دشتی پر از نون و تشتی پر از خون. شیراز: انتشارات کوشامهر.
صادقی، وحید (1393). «بررسی تأثیر طایفه‌ گرایی بر الگوی رأی‌دهی (مطالعه موردی: شهرستان ممسنی)». (پایان‌نامه منتشر نشده کارشناسی ارشد به راهنمایی محمدرضا حافظ‌نیا)، گروه جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
صفی­نژاد، جواد (1368). عشایر مرکزی ایران. تهران: انتشارات امیرکبیر.
صفی­نژاد، جواد (1393). «ساختار اجتماعی عشایر ایران»، فصلنامه مطالعات ملی. 1(5)، 84-43.
عشایری، طاها و جهان­پرور، طاهره (1400)، «تحلیل تأثیر ساختار طایفه­ای بر کنش انتخاباتی در جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه دانش سیاسی. 2(17)، 432-407. 
علم، محمدرضا و مرادی، افروز (1398)، «تحلیل روند و نتایج سیاست اسکان­عشایر در ایلات ممسنی در دوره رضاشاه»، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران. 29 (41)، 89-71.
غفاری، هیبت­اله (1368). ساختارهای اجتماعی عشایر بویراحمد. تهران: نشر نی.
کاویانی­راد، مراد (1392). «پردازش مفهوم قلمرو از دیدگاه جغرافیای سیاسی»، فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا. 4(17)، 61-43.
کاویانی­راد، مراد؛ صادقی، وحید و حسینی، سیدمحمد حسین (1400). «تبیین ژئوپلیتیکی روابط طوایف در حوزه انتخابیه ممسنی»، فصلنامه ژئوپلیتیک. 1(17)، 177-145.
مجیدی­کرایی، نورمحمد (1371). تاریخ و جغرافیای ممسنی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی تهران.
میرزایی­تبار، میثم؛ صادقی، وحید و حسینی، سیدمحمدحسین (1394). «تبیین رابطه فرهنگ سیاسی و توسعه اقتصادی: مطالعه موردی شهرستان مَمَسَنی»، فصلنامه دانش سیاسی. 2(11)، 208-169.
یوسفی­فر، شهرام و جنگجو، شهناز (1393). «جایگاه و ساختار منصب کدخدا در مدیریت روستایی ایران از مشروطه تا پایان حکومت پهلوی اول»، فصلنامه پژوهش‌های تاریخی. 3(23)، 48-27.
دوره 18، شماره 1 - شماره پیاپی 35
تالیف مقاله
فروردین 1401
صفحه 219-248
  • تاریخ دریافت: 14 شهریور 1400
  • تاریخ بازنگری: 11 دی 1400
  • تاریخ پذیرش: 10 دی 1400