دانش سیاسی

تحلیل تحول‌های ژئوپلیتیکی در محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران در افق 1404

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (مطالعات منطقه‌ای)

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای امنیت ملی، دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران، جمهوری اسلامی ایران

2 دانشیار دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران، جمهوری اسلامی ایران.

10.30497/pkn.2023.243073.2990

چکیده

جمهوری اسلامی ایران به­دلیل برخورداری از موقعیت ژئوپلیتیک خاص در منطقه غرب آسیا و اتخاذ سیاست­ استکبارستیزی و مقابله با قدرت­های سلطه‌جو، همواره در نوک پیکان سیاست‌های تهاجمی این کشورها قرار داشته است. دراین‌راستا قدرت‌های رقیب تلاش کرده‌اند تا به‌نوعی مزیت­های برتری‌ساز، ایران را تضعیف کنند. در این پژوهش نویسنده با استفاده از نظریه بحران ژئوپلیتیک، به این سؤال پرداخته است که: تحولات ژئوپلیتیکی در محیط امنیتی ایران چه تأثیری بر جایگاه کشور در منطقه و فرامنطقه در افق 1404 دارد؟ با بررسی عوامل هشت­گانه ژئوپلیتیکی تنش­زا (عوامل سیاسی، ژئواستراتژیک، ژئواکونومیک، ژئوکالچر، هیدروپلیتیک، زیست ـ محیطی، فضای مجازی و سرزمین)، 21 حوزه ژئوپلیتیکی در محیط امنیتی ایران شناسایی و نشان داده شده که قدرت‌های رقیب به‌دنبال آن هستند تا با اجرای سیاست‌هایی همچون دامن‌زدن به خصومت ایران و اعراب در منطقه، تغییر خطوط انتقال انرژی از مسیر ایران، حذف یا کاهش اهمیت ایران در تأمین انرژی جهان، تضعیف فرهنگ و جبهه مقاومت، بروز و ظهور مناقشه‌های مرزی و سرزمینی، دامن‌زدن به مسائل زیست‌محیطی و اجرای جنگ شناختی؛ قدرت ایران را در استفاده از مزیت­های ژئوپلیتیکی‌اش کاهش دهند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis of geopolitical developments in the security environment of I.R.Iran in the horizon of 2025

نویسندگان [English]

  • AMIR MOSHTAGHI 1
  • Fathollah Kalantary 2

1 Ph.D student of national security at supreme National Defense University, Tehran, I.R. Iran.

2 Associate Professor of supreme National Defense University, Tehran, I.R. Iran.

چکیده [English]

The Islamic Republic of Iran, due to its geopolitical position in the West Asian region and adopting a policy of confrontation with hegemonic powers to maintain the independence and security of the country, has always been at the forefront of aggressive actions of these countries and has decreased in importance over the past decade. Geopolitics of the country In order to eliminate the superior advantages, it is on the agenda of the enemy front, which must be examined in order to make political-security policy-making and to avoid strategic surprises. In this research, the authors, using the theory of geopolitical crisis, have addressed the question: What effect do geopolitical developments in Iran's security environment have on the country's position in the region and beyond in the horizon of 2025? By examining the eight geopolitical factors that cause tension (political, geostrategic, geoeconomic, geocultural, hydropolitical, bio-environmental, virtual space and territory), 21 geopolitical areas in Iran's security environment have been identified and it has been shown that the rival powers seek by implementing policies such as fueling the hostility of Iran and the Arabs in the region, changing energy transmission lines from Iran's path, eliminating or reducing the importance of Iran in the world's energy supply, weakening the culture and the resistance front, the emergence of border and territorial conflicts, fueling environmental issues and implementing cognitive warfare; reduce Iran's power in using its geopolitical advantages.

کلیدواژه‌ها [English]

  • national security
  • I.R.Iran
  • geopolitical crisis theory
  • threat
  • security environment
  • horizon of 2025
آقاجانی، سعادت و متقی، ابراهیم (1396). «سناریوهای محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران و راهبردهای کنش فعال»، امنیت ملی. 7(25 )، 90-63.
آقایی، سیدداود و نورعلی­وند، یاسر (1398). «محیط امنیتی و سیاست­گذاری خارجی و امنیتی؛ ارائه یک الگوی تحلیلی»، مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی. 9(33 )، 22-2.
احمدی، محمدحسین و الوند، مریم (1391). «نقش قوم­گرایی در ناآرامی­های اجتماعی»، فصلنامه پژوهش­های انتظام اجتماعی. 4(2)، 159-182.
اسلامی، روح­الله؛ سرحدی، رضا و فیضی، مهدی (1398). «راهبردهای دیپلماسی تأمین حقابه رودخانه هیرمند»، فصلنامه پژوهش­های راهبردی سیاست. 8(30)، 103-72.
اسمعیلی، فضل‌الله؛ خوفر، غلامرضا؛ موسی­زاده، حسین و خداداد، مهدی (1395). «ژئوپلیتیک زیست‌محیطی خلیج فارس و اثرات آن بر امنیت ملی»، فصلنامه مطالعات فرهنگی و سیاسی خلیج فارس. مهر و آذر، 70-45.
افتخاری، اصغر (1387). تحلیل محیط امنیتی. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
افتخاری، اصغر (ترجمه و گردآوری) (1381). مراحل بنیادین اندیشه در مطالعات امنیت ملی. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
پیراسته­فر (1400). «ماجرای اختلاف ایران با آذربایجان در زنگزور». تاریخ مراجعه 19/09/1400، وبلاگ، قابل دسترس در: https://pirastehfar.blogsky.com/1400/07/09/post-1506
پیشگاهی‌فرد، زهرا و احمدی دهکاء، فریبرز (1389). «ارزیابی تهدیدات امنیت ملی در مناطق مرزی شمال ایران»، فصلنامه آمایش محیط. 2(9).
پیشگاهی‌فرد، زهرا؛ خالدی، حسین؛ غلامی، بهادر و ابراهیمی، یاسر (1393). «جهانی شدن ارتباطات و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر مرزهای غربی»، جغرافیا و آمایش شهری ـ منطقه­ای. 4(10)، 72-55.
حافظ­نیا، محمدرضا (1396). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک. مشهد: انتشارات پاپلی.
حسن­زاده، حسین (1381). «بررسی وضعیت حقوقی جزایر سه­گانه ایرانی با توجه به مواضع دولت ایران و امارات»، در: مجتبی فردوسی پور، مجموعه مقالات دهمین همایش ملی خلیج فارس.تهران: نشر وزارت امور خارجه.
حسینی، حسین؛ مقدم­فر، حمیدرضا و قنبرپور، مصطفی (1393). «واکاوی نقش و کارکرد شبکه­های اجتماعی مجازی در حوادث انتخابات سال 1388 جمهوری اسلامی ایران»،
فصلنامه آفاق امنیت. 7(24)، 77-53.
حیدری، غلامحسین (1387). «نظام ژئوکالچر جهانی قرن بیست و یکم و جایگاه ایران»، در: داود غرایاق زندی-به اهتمام-  محیط امنیتی پیرامونی جمهوری اسلامی ایران. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی. صص 207-145.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1389). «سیاست امنیتی جمهوری اسلامی ایران در قفقاز جنوبی»، نشریه ژئوپلیتیک. 6(1)، 208-239.
دیوسالار، مجید (1387). «امنیت ملی و تهدیدهای قومی»، پگاه حوزه. شماره پیاپی 251.
رحمانی فضلی، عبدالرضا (1383). «ژئوپلیتیک دریای خزر با تأکید بر رژیم حقوقی آن»، نشریه علوم جغرافیایی. 4(5)، 66-47.
رفیع، حسین (1387). دانشواره ژئوپلیتیک و ژئواستراتژی در دنیای اطلاعات (با تأکید بر مورد ایران). فصلنامه سیاست. 38(3)، پاییز، 116-95.
زرقانی، سیدهادی، احمدی، ابراهیم (1397). «تبیین ژئوپلیتیک زیست‌محیطی دریای خزر (بررسی منشأ آلودگی­ و علل ژئوپلیتیکی آن)»، فصلنامه مجلس و راهبرد. 25(93)، بهار، 181-150.
طباطبایی، محمد و حسینی، محمدحسین(1399). «تاثیر ژنوم ژئوپلیتیک کشورهای ساحلی حوزه خزر بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، نشریه علمی دانش سیاسی. 16(2)، 461-486.
عبدالله­خانی، علی (1384). امنیت بین­الملل (فرصت­ها، تهدیدات و چالش­های فراروی امنیت ملی ج.ا.ایران 3)، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین­المللی ابرار معاصر.
عبدالله­خانی، علی (1386). امنیت بین­الملل (فرصت­ها، تهدیدات و چالش­های فراروی امنیت ملی ج.ا.ایران 1). تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین­المللی ابرار معاصر.
عبدی، عطاالله و مختاری هشی، حسین (1390). «موقعیت ژئوپلیتیک ایران و تلاش­های آمریکا برای تثبیت هژمونی خود در جهان (مطالعه موردی: طرح خاورمیانه بزرگ)»، پژوهش­های جغرافیای انسانی. (75)، 110-88.
فرهادی، علی (1399). «تأثیرات طرح راهبردی آناتولی جنوب شرقی ترکیه (گاپ) بر امنیت ج.ا.ایران»، فصلنامه علمی امنیت ملی. 10(38)، زمستان، 219-185.
فینی­زاده بیگدلی، جعفر (1396). «ارائه الگوی ارتقاء نفوذ در محیط امنیتی در حال گذا»، فصلنامه امنیت ملی. 7(23)، 119-86.
کرم­زاده، سیامک و مرادیان، بهرام (1396). «حقوق ایران در بهره­برداری از رودخانه هیرمند از منظر حقوق بین­الملل»، دو فصلنامه مطالعات حقوق انرژی. 3(2)، 370-339.
متفکر، حسین (1386). «استراتژی­های ژئوپلیتیکی آمریکا و امنیت ملی ایران»،
 فصلنامه سیاست. 37(3)، 236-193.
محرابی، علیرضا؛ صفوی، سید یحیی و مهدیان، حسین (1392). «بررسی جایگاه ژئوپلیتیک انرژی در تأمین امنیت ملی ایران از منظر سه رویکرد امنیت ملی (گسترش­محور، حفظ‌محور و توسعه­محور)»، فصلنامه ژئوپلیتیک. 9(1)، 59-32.
مدرس، محمدولی و رمی ناوه کش، محسن (1393). «پیامدهای ژئوپلیتیکی خطوط لوله عربی بر تنگه هرمز»، فصلنامه سیاست جهانی. 3(1)،  268-239.
مسعودی پور، حسین؛ کریمی فرد، حسین و دیگران(1398). «ژئوپلیتیک انرژی و سیاست خارجی ایران»، نشریه علمی دانش سیاسی. 15(2)، 489-514.
موسوی، سارا؛ غفاری، مسعود؛ شریعتی، شهروز (1400). «پیامدهای ژئوپلیتیکی گسترش همکاری های چین و ترکیه بر جمهوری اسلامی ایران»، نشریه ژئوپلیتیک. 17(62)،119-148.
موسوی شهیدی، سیدمهدی و دیگران (1400). «تبیین نظری بسترها و زمینه­های روابط ژئوپلیتیک و ارائه مدل پیشنهادی»، پژوهش­های جغرافیای انسانی. 53(3)، 832-811.
نامی، محمدحسن؛ محمدپور، علی و عباسی، علیرضا (1388). «تحلیل جایگاه ژئواکونومیک ایران در خاورمیانه»، فصلنامه ژئوپلیتیک. 5(2)، 65-41.
 
EIA (2019). The Strait of Hormuz is the world's most important oil transit chokepoint. available at https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=39932#, nov 2021.
دانش سیاسی
دوره 19، شماره 2 - شماره پیاپی 38
تالیف مقاله
مهر 1402
صفحه 551-576
  • تاریخ دریافت: 14 اردیبهشت 1401
  • تاریخ بازنگری: 02 اسفند 1401
  • تاریخ پذیرش: 15 مرداد 1402