جایگاه دیپلماسی اقتصادی در برنامه‌های توسعه جمهوری اسلامی ایران (با تأکید بر برنامه هفتم)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (روابط بین الملل)

نویسنده

استادیار روابط بین‌الملل، گروه علوم سیاسی، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، جمهوری اسلامی ایران.

10.30497/pkn.2024.245489.3122

چکیده

برنامه‌نویسی توسعه در ایران با هدف رشد و پیشرفت به‌ویژه در ابعاد اقتصادی انجام می‌پذیرد که اقتضای وجود ارتباط وثیق بین الگوی توسعه و سیاست خارجی دارد. ترکیب مطلوب عبارت است از عامل الگوی توسعه برون‌گرا/درون‌گرا و راهبرد دیپلماسی ‌اقتصادی کنش‌گر. در تناظر با این مطلوبیت، پرسش اصلی به چگونگی جایگاه دیپلماسی ‌اقتصادی در برنامه‌های توسعه جمهوری اسلامی ایران به‌ویژه برنامه هفتم مربوط می‌شود. فرضیه آن است که برنامه‌های توسعه در کشور ازجمله (لایحه) برنامه هفتم متضمن الگوی منتاظربا توسعه نبوده که به امتناع اولویت‌بندی و هدف‌گذاری دیپلماسی ‌اقتصادی در برنامه‌ها انجامیده است. هدف مقاله تحلیل عوامل بروز این آسیب در دیپلماسی ‌اقتصادی کشور است. برای این منظور از نظریه دولت توسعه‌گرا در حوزه اسلوب‌های برنامه‌نویسی توسعه استفاده شده است. نویسندگان اولویت‌بندی اقتصادی را ضرورتی جدّی دانسته و با ملحوظ داشتن امکان/امتناع اهداف اقتصادیِ برنامه توسعه هفتم به الزامات و دلالت‌های راهبردیِ ناظر بر ارتقاء دیپلماسی ‌اقتصادی پرداخته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The position of economic diplomacy in the development programs of the Islamic Republic of Iran (Emphasis on the 7th program)

نویسنده [English]

  • Fatemeh Soleimani Pourlak

Assistant Professor of International Relations, Department of Political Science, Chalous Branch, Islamic Azad University, Chalous, Chaloud, I.R.Iran.

چکیده [English]

Development programming in Islamic Republic of Iran, like other developing countries, is aiming the growth and progress, especially in the economic dimensions, which requires equipping resources inside and acquiring resources from abroad. Therefore, it is a very important prerequisite that in a logical combined framework is set the development model, and economic strategy and foreign policy proportionately to the model. The optimal and desired combination in the past six programs should be included the extrovert and endogenous development model and the strategy of active economic diplomacy based on international exchanges and developmental foreign policy. Proportionating to this desirability, the main question is about the what position of economic diplomacy in the six development plans of the Islamic Republic of Iran, especially the in seventh plan. The hypothesis is that the development programs in the Islamic Republic of Iran, including the 7th development plan, did not include a pattern proportionating to development and it has led to Refusal to set goals and prioritize of economic diplomacy in the six programs. The purpose of the article is to explain the factors affecting the neglect of economic diplomacy in the development programs of Islamic Republic of Iran. Therefore, the present article considers the economic prioritization and targeting as a serious necessity within the developmental state theory and on the basis of development planning styles and deals with the requirements and strategic implications, taking into account the possibility and refusal of the economic goals of the 7th Development Plan. The findings of the article is that Islamic Republic of Iran must consider the necessities and requirements of a specific foreign policy so called internationally selected interaction. The research method of the article is descriptive - analytical and based on the conceptual and theoretical understanding of the developmental foreign policy, the place of economic diplomacy in Islamic Republic of Iran's development programs is explained.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Development
  • Foreign policy
  • Government
  • Economic diplomacy
  • I.R.Iran
  • Seventh program
احتشامی، انوشیروان و هینه‌بوش، ریموند (۱۳۹۹). سیاست ‌خاجی کشورهای خاورمیانه. (مرتضی سیاح و رحمن قهرمان‌پور، مترجم)، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق علیه‌السلام.
ارغوانی پیرسلامی، فریبرز و غلامی، محمدحسن (1397). «دیپلماسی اقتصادی ایران در بستر قوانین برنامه‌های توسعه: آسیب‌شناسی برنامه‌های چهارم تا ششم»، مجله مطالعات حقوقی. دوره ۱۰ (۲)، 1-27.
پوراحمدی، حسین (۱۳۸۶). «اقتصاد سیاسی، دیپلماسی کارآمد در نظام جهانی؛ مبانی، ابزارها و راهکارها»، دوفصلنامه دانش سیاسی. ۳ (۵)، ۱51-۱78.
ترابی، یوسف (۱۳۸۴). «آسیب‌شناسی مدیریت توسعه در ایران»، دوفصلنامه دانش سیاسی. ۲، ۱0۳-۱3۳.
حسن‌خانی، محمد (۱۳۹۵). «الزامات سیاست ‌خارجی الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت»، دوفصلنامه دانش سیاسی. ۱ (۲۳)، 61-72.
خاندوزی، سیداحسان (1389). «ارزیابی شیوه‌ برنامه‌نویسی توسعه در ایران (88-1368)»، دوفصلنامه برنامه و بودجه. ۱۵ (۱)، ۹۹-۱۲۷.
دامن‌پاک‌جامی، مرتضی (۱۳۹۷). «تحول دیپلماسی ‌اقتصادی جمهوری اسلامی ایران: بررسی دستاوردهای چهار دهه گذشته و چالش‌های پیش‌رو»، فصلنامه سیاست‌خارجی. ۲۳ (۴)، 91-158.
دلفروز، محمدتقی(1398). دولت و توسعه اقتصادی. تهران: آگه. 
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال؛ توکلی، رضا؛ عرب پور، امیرحسین(1400). دیپلماسی اقتصادی: روندها و چشم انداز منطقه ای و جهانی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق علیه السلام، و شورای راهبردی و روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران.  
سجادی، حمید و متقی، ابراهیم (۱۳۹۳). «آسیب‌شناسی امکان‌پذیری نظارت و کنترل در برنامه‌های توسعه در ایران»، دوفصلنامه دانش سیاسی. ۲ (۲۰)، 37-61.
سلیمانی ‌پورلک، فاطمه (1395). «چالش‌ها و ضرورت‌های دیپلماسی اقتصادی در ایران و الزامات آن در حوزه سیاست‌خارجی»، فصلنامه مجلس و راهبرد. ۲۳ (۸۸)، ۳25-۳58.
سلیمانی ‌پورلک، فاطمه (1398). «نسبت‌سنجی کارکرد سیاست‌‌خارجی جمهوری اسلامی ایران مطابق اهداف توسعه‌گرایانه سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ و الزامات ناظر بر آن»، دوفصلنامه مطالعات اقتصاد سیاسی بین‌الملل. ۲ (۱)، ۱۵۲-۱۱۹.
شرفخانی، مجید و دیگران (1400). «جایگاه زنجیره ارزش بین‌المللی در رقابت هژمونیک چین و آمریکا»، دوفصلنامه مطالعات اقتصاد سیاسی بین‌الملل. ۴ (۲)، 393-۴۲۲.
شریعتی‌نیا، محسن (1395). «کمربند اقتصادی جاده ابریشم: زنجیره ارزش چین‌محور»، فصلنامه روابط ‌خارجی. ۸ (۳)، 85-۱۱۳.
فلاحی، احسان و شفیعی، نوذر (۱۴۰۰). «بازخوانی جایگاه سیاست ‌خارجی توسعه‌گرا در اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان. ۹ (ویژه‌نامه)، 82-۱۰۵.
کمالی ‌اردکانی، مسعود (۱۳۹۹). «تجارت برای توسعه در عصر زنجیره‌های ارزش جهانی»، موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، به آدرس: http://www.itsr.ir
منصوری، مهران و ارغوانی‌پیرسلامی، فریبرز (۱۴۰۱). «ارزیابی انتقادی سیاست ‌خارجی توسعه‌گرا در سپهر برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران». مطالعات راهبردی علوم انسانی و اسلامی، ۴۴، 73-۱۰۴.
هزاوه‌ای، سیدمرتضی (۱۳۸۵). «تأثیرپذیری سیاست‌های توسعه در ایران از الگوهای مسلط غربی»، دوفصلنامه دانش سیاسی، ۲ (۴)، 165-۲۰۰.
 
Berridge, Geoff R & Alan James (2003) Dictionary of Diplomacy. Basingstoke: Palgrave-Macmillan, 2nd edition.
Evans, Peter (2010) Constructing the 21th Century Developmental State: Potentialities and Pitfalls, in: Constructing a Democratic Developmental State in South Africa: Potentials and Challenges. Cape Town: HSRC.
Gilpin, Robert (2001) Global Political Economy Understanding the International Economic Order, Princeton: Princeton University Press.
Kohli, Atul (2005) "State-Directed Development: Political Power and Industrialisation in the Global Periphery", Economic and Political Weekly. 40 (29), in: https://www.jstor.org/stable/4416902
Leftwich, Adrian (1994) "Governance, State and the Politics of Development", Development and Change. 25 (2), in: https://doi.org/10.1111/j.1467-7660.1994.tb00519.x
Leftwich, Adrian (1996) Development and Democracy, Theory and politics. Cambridge: Press Polity
Leftwich, Adrian (2006) "Changing Configuration of the Developmental State", in: International Development Governance. edited by Ahmed Shafiqul Hague and Habib Zafarullah, CRC Press.
Marlin-Bennett, Renée and David K. Johnson (2021) "International Political Economy: Overview and Conceptualization", in: https://oxfordre.com/internationalstudies/display/10.1093/acrefore/9780190846626.001.0001/acrefore-9780190846626-e-239;jsessionid=B16398AFF0FE30D72B90D7925F879D11
Okano-Heijmans, Maaike (2011) Conceptualizing Economic Diplomacy: The Crossroads of International Relations, Economics, IPE and Diplomatic Studies. Netherlands Institute for International Relations ‘Clingendael'.
Reuveny, Rafel and William R. Thompson (2008) North and South in the World Political Economy, Blackwell Publishing.
Routley, Laura (2012) "Developmental States: A Review of the Literature", in: http://ssrn.com/2141837.
دوره 20، شماره 2 - شماره پیاپی 40
تالیف مقاله
مهر 1403
صفحه 371-400
  • تاریخ دریافت: 06 آذر 1402
  • تاریخ بازنگری: 25 فروردین 1403
  • تاریخ پذیرش: 17 مرداد 1403