نشریه «دانش سیاسی»

دیپلماسی اقتصادی و مصون‌سازی راهبردی چین در منا؛ آموزه‌ها برای جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی (روابط بین الملل)

نویسنده

استادیار روابط بین‌الملل، گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بجنورد، بجنورد، جمهوری اسلامی ایران.

10.30497/pkn.2025.245256.3103

چکیده

جمهوری خلق چین در دهه گذشته به یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری و سرمایه‌گذار خارجی کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (منا) تبدیل شده است. این دستاورد چین در منطقه‌ای که دارای اهمیت ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک فزاینده‌ای است را می‌توان ناشی از اتخاذ تاکتیک‌های سیاسی و رویکرد مصون‌سازی راهبردی دانست. دیپلماسی اقتصادی به‌عنوان یکی از ستون‌های کلیدی دیپلماسی مشارکتی چین سبب شده است تا از یک‌سو بدون به چالش کشیدن مستقیم آمریکا، نفوذ منطقه‌ای چین را گسترش دهد و از‌سوی‌دیگر خیزش جهانی بیجینگ را نیز تسریع نماید. پرسش اصلی مقاله آن است که آموزه‌های برآمده از مصون‌سازی راهبردی چین در منا برای جمهوری اسلامی ایران چه می‌باشد؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که دیپلماسی اقتصادی چین در منا به‌عنوان ستون کلیدی دیپلماسی مشارکتی، موفق شده است با بهره‌گیری از الگوهای رفتاری مصون‌ساز از طریق مؤلفه‌هایی چون انعطاف راهبردی؛ اولویت‌بخشی به صلح توسعه‌ای، درهم‌تنیدگی اقتصادی با کشورها و اتخاذ راهبرد‌های حفاظتی به‌جای برقراری موازنه قدرت و یا اتحاد و ائتلاف، آموزه‌های مغتنمی برای کارآمدکردن دیپلماسی اقتصادی در چهارچوب سیاست خارجی توسعه‌گرا برای ایران به‌همراه داشته باشد. روش پژوهش در این مقاله کیفی و دارای رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و روش گردآوری داده‌ها، بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Economic Diplomacy and Strategic Hedging of China in MENA; Lessons for I.R.Iran

نویسنده [English]

  • Marzieh Sadat Alvand

Assistant Professor of International Relations, Department of Political Science, Faculty of Humanities, University of Bojnord, Bojnord, I.R.Iran.

چکیده [English]

Over the past decade, the People''s Republic of China has emerged as one of the most significant trading partners and foreign investors in the Middle East and North Africa (MENA) region. This achievement in a region of increasing geo-strategic and geo-economic importance can be attributed to China''s adoption of diplomatic tactics and a strategic hedging approach. Economic diplomacy, as a key pillar of China''s collaborative diplomacy, has enabled the expansion of China''s regional influence without direct confrontation with the United States while propelling Beijing''s global ascent. This article aims to examine how China''s strategic hedging and economic diplomacy in the MENA region have contributed to the advancement of China''s comprehensive strategic objectives and its regional influence. Furthermore, it explores the lessons that can be drawn from these experiences for Iran. The findings of this research show that China''s economic diplomacy in MENA has been successful as a key pillar of cooperative diplomacy by using hedging behavioral patterns through components such as strategic flexibility; Giving priority to developmental peace, economic entanglement with countries and adoption of hedging strategies instead of establishing balance of power or alliance and coalition will bring valuable lessons for making economic diplomacy efficient in the framework of developmental foreign policy for Iran. The research method employed in this article is qualitative, utilizing a descriptive-analytical approach, and data collection is conducted using library resources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • China
  • Economic diplomacy
  • I.R.Iran
  • MENA
  • Strategic hedging
اسلامی، سعید و سلیمانی پورلک، فاطمه (1401). فرصت‌ها و چالش‌های دیپلماسی اقتصادی ایران در بستر توافق مشارکت جامع راهبردی با چین. مطالعات اقتصاد سیاسی بین‌الملل، 5(2)، 257-627.
ایسنا (1403). امارات، بزرگ‌ترین مبدا واردات ایران. ایسنا. 01/07/1403. به آدرس:  https://www.isna.ir/news/1403070100339
پوراحمدی، حسین و ذوالفقاری، مهدی (1388). دیپلماسی انرژی و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران. دانش سیاسی، 5(1)، 5-40.
دامن‌پاک جامی، مرتضی (1397). تحول دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران؛ بررسی دستاوردهای چهاردهه گذشته و چالش‌های پیش‌رو. سیاست خارجی، 32( 4)، 91-158.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال (1387). ضرورت‌ها و کارکرد دیپلماسی در سیاست خارجی توسعه‌گرا. در محمود واعظی و مسعود موسوی شفایی، مجموعه مقالات سیاست خارجی توسعه‌گرا. مجمع تشخیص مصلحت نظام، تهران: مرکز مطالعات راهبردی، 361-380.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال و دامن‌پاک جامی، مرتضی (1394). جایگاه دیپلماسی اقتصادی در سیاست خارجی دولت یازدهم. سیاست خارجی، 29(1)، 7-52.
ذوالفقاری، مهدی و زینی‌وند، حسین (1397). جایگاه دیپلماسی اقتصادی در سیاست خارجی ایران: دولت‌های احمدی‌نژاد و روحانی. پژوهش‌های روابط بین‌الملل، 8(1)، 67-94.
راه نجات، میترا ( 1399). بررسی چالش‌های دیپلماسی اقتصادی دولت یازدهم در سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو). دولت‌پژوهی، 6(24)، 1-40.
سلیمانی پورلک، فاطمه (1403). جایگاه دیپلماسی اقتصادی در برنامه‌های توسعه جمهوری اسلامی ایران (با تأکید بر برنامه هفتم). دانش سیاسی، 2(2)، 371-400.
شاهنده، بهزاد و طاهایی، جواد (1383). چین نو: دنگ شیائوپینگ و اصلاحات. تهران: مرکز تحقیقات راهبردی، مجمع تشخیص مصلحت نظام.
شریعتی‌نیا، محسن (1388). سیاست خارجی تجربه‌گرا: تجربه چین. 25 بهمن. به آدرس: https://www.isrjournals.com/en/asia-eurasia-farsi/474-china-developmentalism-foreign-policy.html
صالحی، مختار (1393.الف). دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در دوران سازندگی. پژوهشنامه علوم سیاس، 9(3)، 175-213.
صالحی، مختار (1393.ب). دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران: مطالعه موردی (دوران صلح‌گرایی مردم‌سالار). رهیافت انقلاب اسلامی، 8(28)، 43-62.
علی‌بابایی، غلامرضا (1392). فرهنگ دیپلماسی و روابط بین‌الملل. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
مرکز پژوهش‌ها مجلس شورای اسلامی (1394). ایران و الزامات سیاست خارجی توسعه‌گرا. دفتر مطالعات سیاسی معاونت پژوهش‌های سیاسی ـ حقوقی. کد موضوعی: 260، شماره مسلسل: 14747، اسفند، 1-22.
معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه ایران (1401). تجارت خارجی چین در سال 2022. گزارش خبری معاونت دیپلماسی اقتصادی. 26 اسفندماه، به آدرس: https://economic.mfa.ir/portal/NewsView/712661
Al Jazeera (2023). Russia overtakes Saudi Arabia as China’s Top Oil Supplier. Al Jazeera. March 20, Available at: https://www.aljazeera.com/economy/2023/3/20/russia-overtakes-saudiarabia-as-chinas-top-oil-supplier (accessed 29 September 2023).
Fulton, Jonathan (2018). Striking a balance between economics and security; China’s relations with the Gulf monarchies. In External Powers and the Gulf Monarchies. Jonathan Fulton & Li-Chen Sim(eds). London: Routledge, 140- 158.
Fulton, Jonathan (2019). China’s Changing Role in the Middle East. Report for Atlantic Council Policy. 1-28. Available at: https://www.atlanticcouncil.org/wpcontent/uploads/2019/06/Chinas_Changing_Role_in_the_Middle_East.pdf (accessed 25 September 2023).
Garlick, Jeremy & Havlová, Radka (2020). China’s “Belt and Road” Economic Diplomacy in the Persian Gulf: Strategic Hedging amidst Saudi-Iranian Regional Rivalry. Journal of Current Chinese Affairs, 49(1), 1-24.
Goh, Evelyn (2005). Meeting the China Challenge: The U.S. in Southeast Asian Regional Security Strategies. Policy Studies Monograph 16. East-West Center, Washington, DC, 1-83.
Holslag, Jonathan (2011). The elusive axis: assessing the EU–China strategic partnership. JCMS: Journal of Common Market Studies, 49(2), 293-313.
Lons, Camille & et al. (2019). China’s great game in the Middle East. Policy Brief. European Council on Foreign Relations. (ecfr.eu). Available at: https://ecfr.eu/publication/china_great_game_middle_east/(accessed 29 September 2023).
Medeiros, Evan, S. (2005⁄2006). Strategic Hedging and the Future of Asia-Pacific Stability. The Washington Quarterly, 29(1), 145–167.
Ministry of Foreign Affairs of the PRC (2016). China''s Arab Policy Paper. January. Available at: https://www.fmprc.gov.cn/eng./wjdt_665385/2649_665393/201601/t20160114_679437.html (accessed 22 September 2023).
Nadkarni, Vidya (2010). Strategic partnerships in Asia: Balancing without alliances. London& New York: Routledge.
Puri, Samir. (2017). The Strategic Hedging of Iran, Russia, and China: Juxtaposing Particiaion in the Global System with Regional Revisionism. Journal of Global Security Studies, 0(0), 1–17.
Qanas, Jalal (2023). China and the Gulf States: Economic Relationship, Challenges and Future. In GCC Hydrocarbon Economies and COVID; Old Trends. New Realities. Nikolay Kozhanov, Karen Young & Jalal Qanas (eds.), Singapore: Springer Nature, 283-310.
Ruonan, Liu & Feng, Liu (2017). Contending Ideas on China’s Non-Alliance Strategy. The Chinese Journal of International Politics, 10(2), 151-171.
Sun, Degang & Zoubir, Yahia H. (2015). China’s Economic Diplomacy towards the Arab Countries: Challenges Ahead?. Journal of Contemporary China. 24(95), 903-921.
Sun, Degang (2023). China’s ‘Zero-Enemy Policy’ in the Gulf: Dynamics and Tactics in Asian Perceptions of Gulf Security. Li-Chen Sim & Jonathan Fulton(eds.), Abingdon: Routledge, 30-49.
Tessman, Brock (2012). System structure and state strategy: adding hedging to the menu. Security Studies, 21(2), 192–231.
Watanabe, Lisa (2023). China as a Geo-Economic and Security Actor in the MENA Region In Routledge Companion to China and the Middle East and North Africa. Yahia H. Zoubir (ed,.). London & New York: Routledge, 80-88.
World Integrated Trade Solution (WITS), Available at: https://wits.worldbank.org/Default.aspx?lang=en
نشریه «دانش سیاسی»
دوره 21، شماره 1 - شماره پیاپی 41
تالیف مقاله
فروردین 1404
صفحه 23-48
  • تاریخ دریافت: 15 مهر 1402
  • تاریخ بازنگری: 20 مهر 1403
  • تاریخ پذیرش: 27 آذر 1403